Co może komornik, a czego mu nie wolno?

Kilka lat temu cała Polska żyła przypadkiem pewnego asesora komorniczego, który zajął oraz doprowadził do sprzedaży ciągnika należącego do sąsiada faktycznego dłużnika. Chociaż tak rażące błędy podczas przeprowadzania czynności egzekucyjnych należą do rzadkości, warto wiedzieć, jak powinna przebiegać prawidłowa egzekucja wierzytelności z majątku rolnika.

Ustawodawca przewidział pewne wyłączenia – elementy majątku, które nie mogą podlegać zajęciu. Warto znać uprawnienia organu egzekucyjnego, prawne instrumenty przysługujące dłużnikowi oraz jak zarządzać zobowiązaniami, aby uniknąć wizyty komornika.

Dotkliwe koszty dodatkowe

Na samym początku należy stwierdzić, że poddanie się egzekucji komorniczej powinno stanowić absolutną ostateczność dla każdego gospodarstwa rolnego. Wiąże się ona bowiem z wieloma negatywnymi aspektami. Najbardziej dotkliwe są stosunkowo wysokie koszty egzekucji komorniczej.

Standardowa opłata komornicza wynosi zazwyczaj 10 proc. wartości odzyskanego świadczenia. Jest to procent naliczany od kwoty, którą komornik ściągnie od dłużnika w ramach egzekucji. Ważnym czynnikiem jest również termin spłaty – jeżeli dług zostanie spłacony szybko, opłata może wynieść jedynie 3 proc. Koszty egzekucyjne są dostosowywane do wysokości zadłużenia. Co więcej, dłużnik finalnie obciążany jest także opłatami dodatkowymi ponoszonymi pierwotnie przez wierzyciela w związku z kierowaniem wniosku o wykonanie czynności egzekucyjnych takich jak m.in. wszczęcie egzekucji wprowadzenia w posiadanie nieruchomości mieszkalnej lub innej nieruchomości lub opróżnienia lokalu.

Odsetki za opóźnienie

Oprócz należności głównej, dłużnika obciążają także odsetki, których rodzaj i wysokość zależy od tego, jakie jest źródło długu oraz od jakiego czasu dług jest wymagalny. Do egzekucji komorniczej dochodzi zazwyczaj po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty, stąd odsetki naliczane są od okresu liczącego od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Komornik egzekwując należność główną będzie ściągał także kwoty wynikające z wymaganych odsetek. Dodatkowe należności z tego tytułu mogą być dla dłużnika bardzo dotkliwe, w szczególności, gdy ma on więcej zobowiązań do opłacenia.

Rejestry dłużników

Nieopłacenie na czas długu, a w szczególności stwierdzenie tego długu prawomocnym wyrokiem sądu wiążą się także z kolejnym negatywnym aspektem, jakim jest znalezienie się w rejestrze dłużników. W Polsce nie ma jednego takiego rejestru. Funkcjonują liczne rejestry prywatne – Biura Informacji Gospodarczej (BIG). Do najbardziej znanych należy Krajowy Rejestr Długów (KRD).

Dłużnik może zostać wpisany do KRD, jeśli jego dług wynosi co najmniej 200 zł i jest zaległy od co najmniej 30 dni. Przed dokonaniem wpisu wierzyciel musi poinformować dłużnika o swoich zamiarach za pomocą listu poleconego, co najmniej 30 dni wcześniej. Informacja o długu będzie widoczna w rejestrze KRD do momentu jego spłaty lub przez maksymalnie 3 lata od daty wymagalności (w przypadku długów konsumenckich) albo do 6 lat w przypadku innych rodzajów zobowiązań. Po spłacie długu wierzyciel ma 14 dni na powiadomienie KRD o jego uregulowaniu.

Wpis w takich rejestrach bardzo często wiąże się z utratą możliwości współpracy z profesjonalnymi podmiotami, które weryfikują wiarygodność finansową swoich kontrahentów. Posiadanie długów, które nie zostały opłacone w terminie skutkuje także obniżeniem scoringu (metoda oceny wiarygodności podmiotu ubiegającego się o kredyt) w ramach oceny prowadzonej przez Biuro Informacji Kredytowej (BIK).

Jak przeciwdziałać egzekucji?

Nie należy do odosobnionych sytuacja, gdy przedsiębiorcy (a w tym także rolnicy) zapomną zaktualizować dane adresowe dostępne w rejestrach publicznych (KRS, CEIDG). Kontrahenci, dysponując aktualnym (rzeczywistym) adresem dłużnika mogą mieć świadomość, że dane w rejestrze są nieaktualne i cynicznie wykorzystać tę sytuację. Posiadając przeterminowane faktury mogą skierować pozew w ramach elektronicznego postępowania upominawczego lub tradycyjnych postępowań nakazowych. Wówczas wszelka korespondencja, w tym ta najważniejsza, zawierająca nakaz zapłaty, zostanie skierowana na adresy wskazane w rejestrach. Najczęściej korespondencja taka zostanie zwrócona, jednak sąd uzna doręczenie za prawidłowe, posługując się tzw. fikcją doręczenia na adres przedsiębiorcy ujawniony w rejestrze.

Konsekwencje mogą być bardzo poważne – przede wszystkim niekorzystne dla dłużnika wyroki mogą się uprawomocnić. Wówczas po nadaniu klauzuli wykonalności wierzyciel może wszcząć postępowanie egzekucyjne. Taka sytuacja jest z prawnego punktu widzenia bardzo trudna do odwrócenia, a niekorzystne wyroki mogą dotyczyć zdarzeń, co do których dłużnik mógłby kwestionować zasadność roszczeń wierzyciela. Z tego względu warto dbać o obieg korespondencji i upewnić się, że wszędzie widnieje aktualny adres.

Spłata w ramach porozumienia

Jeżeli zdarzy się sytuacja tzw. przeterminowanych długów, nie warto zbywać wierzyciela milczeniem. Duża część przedsiębiorców zgodzi się na zawarcie porozumienia dotyczącego spłaty należności poprzez rozłożenie tej kwoty na raty lub odroczenie płatności. Alternatywą dla wierzyciela jest konieczność przejścia przez postępowanie sądowe i egzekucyjne, które wymaga czasu, środków finansowych oraz zaangażowania prawnika.

Rozwiązanie sporu na drodze pozasądowej jest rekomendowane nie tylko w sytuacji utraty płynności finansowej, ale także, gdy dłużnik kwestionuje wierzytelność. Dotyczy to sporu wynikającego z różnych względów – najczęściej jest to jakość wykonania usługi ekwiwalentnej. Nawet jeżeli rozmowy przedsądowe nie przyniosą zakończenia sporu, to mogą pozwolić na jego ograniczenie, co z kolei przełoży się na zaangażowanie mniejszej ilości środków finansowych. Warto rozważyć przeprowadzenie mediacji przed mediatorem sądowym. Są to osoby wykwalifikowane, które pomagają usprawnić komunikację między stronami wypracować rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony oraz gwarantuje neutralność i bezstronność.

Egzekucja wobec rolników

Egzekucję komorniczą regulują przede wszystkim Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych. Kodeks zawiera szereg przepisów szczegółowych, w tym ograniczenia egzekucji sądowej – wykaz składników majątku, z których egzekucja jest niedopuszczalna.

W przypadku, gdy dłużnikiem jest rolnik prowadzący gospodarstwo rolne, egzekucji nie podlegają:

• stado podstawowe zwierząt gospodarskich: bydła mlecznego, bydła mięsnego, koni, kóz, owiec, świń, drobiu, zwierząt futerkowych i innych gatunków, stanowiących podstawę produkcji zwierzęcej w gospodarstwie rolnym dłużnika;
• zwierzęta gospodarskie, poza stadem podstawowym, w drugiej połowie okresu ciąży i w okresie odchowu potomstwa oraz źrebięta do 6 miesięcy, cielęta do 4 miesięcy, jagnięta do 3 miesięcy, prosięta do 2 miesięcy i koźlęta do 5 miesięcy;
• stado użytkowe drobiu, co do którego zawarto umowę na dostawę ptaków z tego stada lub produktów pochodzących od tych ptaków;
• zwierzęta futerkowe, co do których hodowca zawarł umowę na dostawę skór tych zwierząt;
• rodziny pszczele pszczoły miodnej wraz z zasiedlonymi przez te rodziny ulami;
• podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze, w liczbie niezbędnej do pracy w gospodarstwie rolnym dłużnika, w tym ciągniki rolnicze z maszynami i sprzętem współpracującym, samobieżne maszyny rolnicze niezbędne do uprawy, pielęgnacji, zbioru i transportu ziemiopłodów;
• silosy na zboża i pasze;
• zapasy paliwa i części zamienne, niezbędne do normalnej pracy ciągnika i maszyn rolniczych, na okres niezbędny do zakończenia cyklu produkcyjnego;
• materiał siewny, zboże i inne ziemiopłody niezbędne do siewów lub sadzenia w gospodarstwie rolnym dłużnika, w ilości niezbędnej w danym roku gospodarczym;
• zapasy opału na okres 6 miesięcy;
• nawozy, środki ochrony roślin oraz środki wspomagające uprawę roślin, w ilości niezbędnej na dany rok gospodarczy dla gospodarstwa rolnego dłużnika;
• zapasy paszy i ściółki dla inwentarza wymienionego w pkt 1-4, do najbliższych zbiorów;
• podstawowy sprzęt techniczny, niezbędny do zakończenia cyklu danej technologii produkcji w przypadku gospodarstwa specjalistycznego;
• zaliczki na poczet dostaw produktów rolnych;
• budynki gospodarcze i grunty rolne, niezbędne do hodowli zwierząt w proporcji uzależnionej od wielkości stada podstawowego i niezbędnej nadwyżki inwentarza;
• budynki gospodarcze magazynowe, składowe, przechowalnie oraz szklarnie, tunele foliowe i inspekty do prowadzenia produkcji roślinnej w gospodarstwie rolnym dłużnika wraz z wyposażeniem.

Przyczyną wyłączenia przez ustawodawcę wyżej wymienionych składników majątku było zagwarantowanie, aby egzekucja nie spowodowała, że rolnik pozostanie bez środków do prowadzenia działalności. Przepisy zawierają jeden wyjątek – wyłączeń nie stosuje się w razie równoczesnego skierowania egzekucji do wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego prowadzonego przez dłużnika. Oznacza to, że w przypadku, gdy wierzytelności osiągną wysokość tak dużą, że ich spłata wymaga sprzedaży wszystkich nieruchomości (gruntów) rolnika, wyłączenia nie mają dłużej zastosowania. W celu zaspokojenia wierzycieli rolnik i tak straci cały majątek.

O tym zdecyduje komornik

Wątpliwości prawników budzi fakt, że przepisy nie precyzują, ile sztuk składa się na wspomniane „stado podstawowe”. Brak jest także informacji, które maszyny rolnicze należy uznać za „podstawowe”. Jak wskazuje doktryna, to komornik każdorazowo będzie podejmował decyzję, jak należy rozumieć w danych okolicznościach faktycznych sprawy ilości niezbędne do prowadzenia działalności rolniczej. Postuluje się, żeby w tym zakresie komornik posiłkował się opinią biegłego, jednak nie wydaje się to możliwe z uwagi na długi okres oczekiwania na opinię, jak również jej koszty. Pewną pomocą może być zasięgnięcie przez organ egzekucyjny opinii izby rolniczej właściwej ze względu na położenie gospodarstwa rolnego dłużnika. Komornik jest zobowiązany do wystąpienia o taką opinię w celu ustalenia, czy istnieją elementy majątku ponad te wskazane powyżej, które są niezbędne do prowadzenia tego gospodarstwa.

Rzecz jasna, na decyzję komornika w przedmiocie wyłączenia spod egzekucji przysługuje skarga na czynności komornika. Z tego instrumentu może skorzystać rolnik – dłużnik, który uznał, że dokonane zajęcia uniemożliwiają dalsze prowadzenie działalności rolniczej.

Tomasz Marzec

Autor jest prawnikiem, doktorantem w Zakładzie Prawa Rolnego, Żywnościowego i Ochrony Środowiska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

fot. Pixabay

Artykuł ukazał się w wydaniu 09/2024 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”