Czego na pewno nie zajmie komornik?

Egzekucja komornicza z pewnością nie kojarzy się dobrze. Należy jednak pamiętać, że komornik jako funkcjonariusz publiczny działający na podstawie przepisów ma ściśle określone prawem ramy postępowania.

Egzekucja zawsze odbywa się na podstawie jednego z tytułów egzekucyjnych wskazanych przepisami. Zmiany ustawodawcze w ostatnich latach wzmocniły dodatkowo pozycję dłużnika w egzekucji, który zazwyczaj jest podmiotem słabszym. Postępowanie egzekucyjne skierowane przeciwko rolnikowi przewiduje szczególne ograniczenia.

Czym jest tytuł egzekucyjny?

Komornik może prowadzić postępowanie egzekucyjne w zasadzie wyłącznie na podstawie tzw. tytułu wykonawczego. Tytułem wykonawczym jest natomiast tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Klauzula wykonalności stanowi szczególne potwierdzenie sądu, że tytuł egzekucyjny nadaje się do egzekucji. Dodatkowo z klauzuli wykonalności może wynikać zakres egzekucji, ewentualnie maksymalna kwota do jakiej egzekucja może być prowadzona.

Czym jest więc tytuł egzekucyjny? Najczęściej kojarzy się on z wyrokiem sądowym. Jest to jednak duże uproszczenie. Wyrok jest tylko jednym z tytułów egzekucyjnych. Ich katalog jest dużo szerszy. W szczególności tytułem egzekucyjnym może być ugoda sądowa, ugoda zawarta przed mediatorem, akt notarialny (tzw. 777 kpc) czy nakaz zapłaty. Generalnie są to akty pochodzące albo od sądów, albo od wiarygodnych organów pełniących w określonym zakresie funkcje publiczne (np. od notariuszy). Teoretycznie, taki stan prawny powinien zapobiegać skierowaniu egzekucji do osoby niebędącej dłużnikiem.

Bez zapowiedzi?

Należy odpowiedzieć na kluczowe pytanie – czy komornik może do nas zapukać bez zapowiedzi? Odpowiedź nie jest jednoznaczna i można powiedzieć, że to zależy. W typowej sprawie, gdzie podstawą egzekucji jest orzeczenie sądowe, teoretycznie nie ma takiej możliwości. Postępowanie sądowe, w aktualnym kształcie przepisów, toczy się w stosunku do określonej osoby, która powinna znać jego przebieg. Dłużnik zasadniczo wie, że sprawa skończyła się jego przegraną i prawomocne orzeczenie może stanowić podstawę egzekucji. Po uprawomocnieniu się orzeczenia pałeczka jest po stronie wierzyciela, który musi uzyskać klauzulę wykonalności na orzeczenie (np. na nakaz zapłaty, wyrok). Taka klauzula jest nadawana na osobny wniosek przez sąd. Dłużnik nie jest jednak stroną tego postępowania i nie wie, kiedy i czy klauzula zostanie nadana. Teoretycznie klauzula powinna zostać nadana bardzo szybko. O ile więc dłużnik nie wie, kiedy sprawa trafi do komornika, to jednak może przypuszczać, że po skończonym procesie (i braku zapłaty z jego strony) stanie się to bardzo szybko. Oczywiście komornik wszczynając postępowanie zawiadamia o tym dłużnika.

Trochę inaczej sprawa wygląda przy takich tytułach egzekucyjnych jak akty notarialne, w których dłużnik poddaje się dobrowolnie egzekucji. Takie tytuły egzekucyjne są powszechnie stosowane także wśród rolników. Najczęściej stanowią one zabezpieczenie konkretnej umowy (zabezpieczenie braku zapłaty). Akt notarialny, w którym dłużnik poddaje się egzekucji powinien zawierać kwotę, do której egzekucja może być prowadzona. Zazwyczaj spotyka się akty, w których wskazana jest kwota maksymalna oraz zdarzenie, którego zaistnienie pozwala na wszczęcie egzekucji. Takim zdarzeniem jest najczęściej wezwanie dłużnika do zapłaty w odpowiedniej formie (np. pisemnie z podpisem notarialnie poświadczonym). Problemem dla dłużnika może być jednak to, że wystarczające będzie samo wysłanie wezwania, a nie jego doręczenie. W takim wypadku, jeżeli dłużnik wezwania nie odbierze, nie blokuje to uzyskania klauzuli wykonalności na akt i wszczęcia egzekucji.

Możliwe jest także, że tytułem egzekucyjnym będzie wyrok zaoczny, o którego wydaniu dłużnik może wcale nie wiedzieć. Wyrok zaoczny wydawany jest w szczególnych sytuacjach – np. w przypadku, gdy pomimo doręczenia pozwu dłużnik nie wda się w spór (nie odpowie na pozew, nie stawi się na rozprawie), a sąd nie ma wątpliwości co do zasadności roszczenia. Wyrok zaoczny jest natychmiast wykonalny co oznacza, że pomimo braku prawomocności (to jest – pomimo otwartej jeszcze ścieżki do zaskarżenia wyroku) można na niego uzyskać klauzulę wykonalności. Klauzula wykonalności oznacza natomiast możliwość egzekucji. W takich przypadkach egzekucja może toczyć się pomimo niezakończonej sprawy sądowej.

Dopuszczalne prawnie jest także uzyskanie zabezpieczenia. Zabezpieczenie stanowi środek mający wzmocnić pozycję wierzyciela. Na podstawie postanowienia o zabezpieczeniu wierzyciel w toczącym się postępowaniu sądowym może dokonać zajęcia majątku dłużnika (jeszcze bez ostatecznej egzekucji). Zabezpieczenie może być udzielone na podstawie osobnego postanowienia – takie postanowienie dłużnik otrzymuje natomiast dopiero od komornika, wobec już wszczętego postępowania zabezpieczającego. Tytułem zabezpieczenia może być również inne orzeczenie sądu, np. nakaz zapłaty w tzw. postępowaniu nakazowym. Postępowanie nakazowe jest szczególnym rodzajem postępowania, bardziej rygorystycznym dla dłużnika. W jego toku wydawany jest nakaz zapłaty, który pomimo wniesienia sprzeciwu nie traci mocy. Dodatkowo taki nakaz stanowi tytuł zabezpieczenia i to wykonalny bez nadawania klauzuli wykonalności. Bardziej niebezpieczny dla dłużnika jest nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla (weksle są powszechnie stosowane także w obrocie rolniczym). Taki nakaz zapłaty po upływie terminu do zapłaty, staje się natychmiast wykonalny, co pozwala nie tylko na zabezpieczenie majątku dłużnika, ale już na realną egzekucję. W razie wniesienia zarzutów od nakazu przez dłużnika sąd może, ale nie musi wstrzymać wykonalność nakazu.

Jak się bronić?

Podstawowym narzędziem obrony przed egzekucją jest aktywne działanie na etapie postępowania sądowego. Powinno ono prowadzić do niepowstania tytułu egzekucyjnego w ogóle. Bardzo często jest na to jednak za późno. Takiej możliwości nie ma również, jeżeli tytułem egzekucyjnym jest inny akt, aniżeli orzeczenie sądu (np. akt notarialny). W takim wypadku, już po wszczęciu egzekucji, można złożyć zażalenie na nadanie klauzuli wykonalności. Termin na złożenie takiego zażalenia biegnie z chwilą doręczenia przez komornika zawiadomienia o wszczętej egzekucji ewentualnie od doręczenia postanowienia o nadaniu klauzuli wraz z uzasadnieniem (jeżeli dłużnik taki wniosek złoży). Tutaj mamy jednak ograniczone pole działania. Na etapie zażalenia postanowienia o nadaniu klauzuli sąd nie będzie badał merytorycznych podstaw wydania tytułu egzekucyjnego. Sąd zbada wyłącznie, czy były podstawy do nadania samej klauzuli, a więc w pierwszej kolejności, czy tytuł jest prawomocny lub natychmiast wykonalny (w przypadku orzeczeń sądu). W przypadku aktów notarialnych sąd zbada, czy zaistniało wskazane w akcie notarialnym zdarzenie uprawniające do wszczęcia egzekucji.

Piotr Pawłowski, radca prawny, wspólnik

Milena Gapska, aplikant radcowski

Sobczyńscy i Partnerzy Adwokaci

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 02/2023 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”