Czy prokurent w spółce jest niezbędny?

Prokura jest jedną z najważniejszych instytucji prawa cywilnego w Polsce, regulującą kwestie pełnomocnictwa w obrocie gospodarczym. Kwestie dot. prokury zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym w art. 1091 i następnych.

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W związku z powyższym zwrócić uwagę należy, że prokury udziela się jedynie przez osoby prowadzące działalność gospodarczą, a jej celem jest umożliwienie reprezentowania danej osoby w sprawach związanych z prowadzoną działalnością.

Zasada reprezentacji

Dlatego też w przypadku spółki jawnej prokury udzielają wspólnicy tej spółki zgodnie z zasadami określonymi w umowie spółki. Co istotne, umowa spółki jawnej może wyłączyć wspólnika od prawa reprezentacji spółki albo wprowadzić zasadę reprezentacji łącznej (art. 30 par. 1 k.s.h.). Co do zasady, jeśli kwestia reprezentacji w spółce jawnej nie została odmiennie uregulowana lub jeśli wspólnik spółki jawnej nie został pozbawiony prawa do reprezentacji, to każdy z wspólników w spółce jawnej uprawniony jest do udzielenia prokury indywidualnie.

Z uwagi na fakt, że w sprawach nieuregulowanych przepisami dot. spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, dlatego też kwestia udzielenia prokury dla spółki partnerskiej wygląda tak samo jak dla spółki jawnej, chyba że w spółce partnerskiej został ustanowiony zarząd. W takim przypadku, właściwym organem do udzielenia prokury jest zarząd. Natomiast w spółkach komandytowych i komandytowo-akcyjnych, prokurę może udzielić co do zasady każdy z komplementariuszy indywidualnie, chyba że co innego wynika z umowy spółki. W spółkach kapitałowych, tj. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółce akcyjnej czy spółce akcyjnej, uprawnienie do udzielenia prokury posiadają członkowie zarządu spółki, zgodnie z zasadami reprezentacji.

Oczywiście prokury mogą również udzielić przedsiębiorcy wpisani do CEIDG. Natomiast spółki cywilne nie mogą udzielić prokury, gdyż spółki te nie posiadają osobowości prawnej, w takiej sytuacji jedynie wspólnicy spółki cywilnej mogą udzielić prokury.

Rodzaje prokury

Prokura może być ustanowiona w różnych formach:

Prokura samoistna Uprawnia prokurenta do dokonywania wszelkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym do reprezentowania przedsiębiorcy w sprawach sądowych i pozasądowych.

Prokura ograniczona Może być ustanowiona w celu ograniczenia zakresu działań prokurenta do określonego rodzaju spraw. Warto jednak pamiętać, że wszelkie ograniczenia dotyczące prokury muszą być jawne i zgłoszone do Krajowego Rejestru Sądowego. Przykładem prokury ograniczonej jest prokura oddziałowa, która jest ograniczona do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Prokura łączna Prokura ta obejmuje umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego, wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej lub z drugim prokurentem.

Takie ma kompetencje

Zakres prokury ustawa reguluje jako ogół czynności sądowych i pozasądowych. Prokura, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, obejmuje wszelkie czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z wyjątkiem tych czynności, które wymagają szczególnej formy lub są zastrzeżone dla samego przedsiębiorcy, jak np. zbycie przedsiębiorstwa.

Prokurent może zatem zawierać umowy, podejmować decyzje operacyjne oraz reprezentować przedsiębiorcę przed organami administracji publicznej. W odróżnieniu od pełnomocnictwa ogólnego, o którym mowa w art. 98 k.c., na gruncie prokury nie ma znaczenia, czy czynność prawna mieści się w zakresie zwykłego zarządu, czy też go przekracza. Zakres umocowania prokurenta obejmuje, co do zasady, czynności obu tych kategorii.

Poniesie odpowiedzialność

Prokurent działa w imieniu przedsiębiorcy, co oznacza, że przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania prokurenta. Warto jednak zauważyć, że jeśli prokurent będzie działał w sposób sprzeczny z instrukcjami przedsiębiorcy lub wprowadzi w błąd osoby trzecie co do swoich uprawnień, może ponosić odpowiedzialność. W związku z czym prokurent nie ponosi osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki tak długo, jak długo reprezentuje spółkę w zgodzie z treścią prokury. Jednakże w okoliczności przekroczenia umocowania przez prokurenta, wówczas może on ponieść m. in. odpowiedzialność na zasadach ogólnych, o których mowa w art. 415 k.c.

Co istotne, prokurent niewątpliwie jest osobą zobowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi na podstawie przepisu prawnego, decyzji organu lub umowy, z czym wiąże się prowadzenie całości albo części interesów przedsiębiorstwa, z prawem do samodzielnego podejmowania istotnych decyzji dotyczących jego majątku. Prokurent może być podmiotem przestępstwa nadużycia zaufania, gdyż zajmuje się on sprawami majątkowymi danego podmiotu przede wszystkim na podstawie umowy, którą stanowi udzielone mu pełnomocnictwo. To właśnie na mocy tego pełnomocnictwa prokurent zobowiązany jest do zajmowania się sprawami mocodawcy i musi działać na jego korzyść i w jego interesie.

Nadużycie uprawnień to inaczej wykorzystanie ich w innym celu niż zostały udzielone. W wyroku z 2 kwietnia 2004 r., sygn. IV KK 25/04 SN wskazał, że nadużywa uprawnień także ten, kto działa sprzecznie z racjonalnie rozumianymi zadaniami, do których został powołany lub bez dostatecznego usprawiedliwienia. Natomiast niedopełnienie obowiązków polega na całkowitym niewykonaniu danej czynności lub na wykonaniu jej tylko częściowo, albo w sposób niestaranny.

Mając na uwadze powyższe, prokurent może ponieść odpowiedzialność, tylko wtedy gdy działa w sposób sprzeczny z umocowaniem lub na szkodę przedsiębiorcy.

Wygaśnięcie prokury

Zgodnie z art. 1097 k.c. prokura może być w każdym czasie odwołana. Prokura wygasa na skutek: wykreślenia przedsiębiorcy z CEIDG albo z rejestru przedsiębiorców KRS, ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji, przekształcenia przedsiębiorcy lub śmierci prokurenta.

Co istotne, utrata przez przedsiębiorcę zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury. Odwołanie prokury prowadzi do ustania prokury poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez mocodawcę, zaś wygaśnięcie prokury jest zdarzeniem prawnym, które następuje bez konieczności składania przez reprezentowanego określonego oświadczenia woli. Oświadczenie woli o odwołaniu prokury jest oświadczeniem, które jest zatem skuteczne z chwilą, gdy doszło do prokurenta w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią. Dla odwołania prokury nie ma znaczenia wykreślenie prokury z KRS.

Michał Klauziński, radca prawny

Turcza Kancelaria Radców Prawnych

fot. Pixabay

Artykuł ukazał się w wydaniu 12/2024 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”