Do tanga trzeba dwojga

W nawożeniu rzepaku współpraca ma kluczowe znaczenie, zwłaszcza w przypadku siarki i azotu. Odpowiednia relacja tych dwóch składników jest warunkiem koniecznym dla uzyskania wysokiej efektywności azotu, dużych plonów nasion o pożądanej jakości.

Niedobory siarki stają się coraz bardziej powszechne ze względu na wprowadzanie nowych odmian o systematycznie rosnącym potencjale plonotwórczym, przejściem na bardziej intensywne praktyki produkcji roślinnej, zmniejszającą się depozycję S z powietrza z powodu podwyższonych norm jakości i niski poziom materii organicznej w glebach Polski, której mineralizacja stanowi bardzo ważne źródło tego składnika dla roślin. Jak wynika z danych IUNG – PIB (https://www.gios.gov.pl/chemizm_gleb/) niska zawartość siarki siarczanowej w glebie jest zjawiskiem dość powszechnym, co może skutkować jej deficytem dla gatunków wrażliwych, do których zalicza się rzepak. Dlatego nawożenie siarką już od dawna stało się w tej uprawie standardem.

Potrzeby pokarmowe rzepaku

Rzepak na wytworzenie 1 tony nasion z odpowiednią ilością słomy pobiera średnio 50 kg azotu, 9,7 kg fosforu, 33,2 kg potasu oraz stosunkowo duże ilości wapnia (41,3), siarki (12,5 kg) i magnezu (5,7) (tabela). Wykazuje również wysokie potrzeby w stosunku do mikroelementów, szczególnie: boru, manganu i cynku. Należy podkreślić, że siarki, biorąc pod uwagę formy pierwiastkowe, pobiera więcej niż fosforu i magnezu, a wapnia więcej niż potasu. Ta ostatnia relacja wyraźnie wskazuje na znaczenie odczynu gleby.

Niskiej zawartości siarki można się spodziewać przede wszystkim na glebach lekkich, w których wymywanie siarczanów jest bardzo intensywne. Przyswajalna dla roślin forma siarki – aniony siarczanowe – są uwalniane z materii organicznej w procesie mineralizacji. Z tego powodu ryzyko niedoboru S zmniejsza się wraz z wyższą zawartością materii organicznej i większą aktywnością mikroorganizmów glebowych. Niedobory siarki mogą wystąpić także na polach położonych daleko od dużych aglomeracji miejskich i zakładów przemysłowych.

Jaką rolę odgrywa siarka?

Nasiona rzepaku charakteryzują się wysoką zawartością białka z dużym udziałem aminokwasów siarkowych – cysteiny i metioniny. Ponadto w tkankach rzepaku stwierdza się wysoki poziom glukozynolanów, które również zawierają siarkę. Związki te pełnią ważną rolę w ochronie przed niektórymi chorobami i szkodnikami. Siarka zwiększa stopień wykorzystania azotu i poprawia jego efektywność plonotwórczą. Redukuje zawartość azotanów. Podaje się, że niedobór 1 kg siarki ogranicza wykorzystanie do 10 kg azotu. To pierwiastek, który zwiększa koncentrację tłuszczu oraz białka w nasionach. Stymuluje syntezę lignin, dzięki czemu ogranicza wyleganie. Wpływa też na intensywność barwy kwiatów, co zwiększa ich atrakcyjność dla pszczół. Pośrednio kształtuje liczbę zawiązanych łuszczyn i masę tysiąca nasion.

Objawy niedożywienia

Rośliny niedożywione siarką charakteryzują się wolnym tempem wzrostu, szybciej zakwitają, kwiaty są słabo wybarwione, wytwarzają mniej łuszczyn i nasion. Ponadto są bardziej podatne na wyleganie i atak patogenów. W efekcie końcowym występują straty w plonie, pogorszenie jakości nasion oraz obniżenie zawartości białka i tłuszczu.

Specyficzny niedobór siarki objawia się w postaci chlorozy na najmłodszych liściach. Przebarwienia nie obejmują jednak całej blaszki, a nerwy pozostają zielone. Dodatkowo liście są drobne i krawędziami zakrzywiają się ku górze.

W praktyce wizualne oznaki deficytu siarki na rzepaku występują przy skrajnym niedożywieniu. O wiele częściej mamy do czynienia z niedoborem ukrytym, który również prowadzi do strat proporcjonalnie do skali zjawiska. Wykrycie tego stanu możliwe jest tylko przy zastosowaniu testów chemicznych, które niestety nie są popularne.

Dlatego w nawożeniu rzepaku warto profilaktycznie stosować nawozy zawierające dodatek siarki siarczanowej, zwłaszcza kiedy nie wiadomo, jaka jest zasobność gleby w ten składnik.

Z umiarem i w relacji do azotu

Strategia nawożenia S powinna uwzględniać zarówno krótko-, jak i długoterminowy wpływ na plon, jakość i ekonomikę produkcji. Plony nasion rzepaku, zarówno odmian populacyjnych, jak i mieszańcowych, są zwykle optymalizowane przy zastosowaniu 15-60 kg S/ha w postaci siarczanu. W praktyce nawozowej dawkę siarki najlepiej odnieść do poziomu nawożenia azotem. Zakłada się, że właściwy stosunek N:S powinien mieścić się w zakresie od 5:1 do 8:1. Według tej relacji dla dawki 200 kg N/ha zapotrzebowanie na siarkę wyniesie 25-40 kg S/ha. W stanowiskach zasobnych lub nawożonych obornikiem można przyjąć, że połowa tej wielkości zostanie dostarczona z zasobów glebowych.

Siarka zastosowana w nadmiarze silnie zakwasza glebę oraz pogarsza jakość nasion. Wykazano, że nawożenie S zwiększa stężenie glukozynolanów w nasionach. Jednocześnie stwierdzono, że zawartość tych związków przy optymalnym stosunku N:S mieści się poniżej dopuszczalnych poziomów, a stosowanie S w celu maksymalizacji plonu nasion, nawet przy wysokich dawkach miało ogólnie korzystny wpływ na jego jakość. Azot i siarka są ważnymi składnikami białka, a odpowiednia podaż obu składników odżywczych jest kluczowa dla plonu. Zbyt duża dawka N w połączeniu z niedoborem S prowadzi do zachwiania równowagi składników odżywczych, co ogranicza syntezę białek i wpływa negatywnie na wzrost rzepaku oraz plon nasion. Generalnie zapotrzebowanie na S rośnie wraz ze wzrostem plonów i dawką azotu. W stanowiskach z niedoborem S, zastosowanie wysokich dawek N uwydatnia niedobór S, prowadząc do spadku plonów.

tekst i fot. dr inż. Dariusz Górski

Instytut Ochrony Roślin – PIB, TSD w Toruniu

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 07/2023 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”