Drogie nawozy można skutecznie zastąpić

Skokowe wzrosty ceny nawozów mineralnych oraz problemy z ich dostępnością sprawiają, że rolnicy szukają alternatywnych rozwiązań. Przykład zastępowania nawozów sztucznych stanowić może stosowanie na gruntach komunalnych osadów ściekowych.

Ustabilizowane osady ściekowe pochodzenia komunalnego stanowią źródło dobrze przyswajanych przez glebę pierwiastków takich jak azot, fosfor czy wapń. Stosując je rolnik może zmniejszyć zapotrzebowanie na nawozy mineralne, co pozwoli obniżyć koszty produkcji.

Szalone wzrosty cen

Nagły wzrost cen gazu oraz energii elektrycznej obserwowany w ostatnich latach odbił się na cenach nawozów. Najgorszy dla rolników był 2021 r. Zaledwie na przestrzeni dwunastu miesięcy cena saletry amonowej wzrosła o 331 proc. (wzrost z 1 077,17 zł/t do 4 649,67 zł/t), a mocznika o 280 proc. (wzrost z 1 400 zł/t do 5 320 zł/t) – dane za Wielkopolską Izbą Rolniczą. Jakkolwiek obecnie ceny spadają, nadal nie osiągnęły poziomu sprzed kryzysu energetycznego. Z tego względu warto rozważyć alternatywy dla nawozów mineralnych.

Dobra alternatywa

Na cele rolnicze użyte mogą zostać osady ściekowe, jednak pod warunkiem zachowania ściśle określonych wymogów prawnych. Zgodnie z przepisami, odpady o kodzie 19 08 05 (ustabilizowane komunalne osady ściekowe) mogą zostać wykorzystane na cele rolnicze (użyźnianie gleby) w ramach dwóch zasadniczych procedur: (1) stosowania komunalnych osadów ściekowych, (2) wprowadzania do obrotu nawozu wytworzonego z ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych, poddanych uprzedniemu przetworzeniu.

Co istotne, obie procedury zakładają, że na cele rolnicze wykorzystany może być wyłącznie produkt bezpieczny, który nie wpłynie niekorzystnie na wytwarzane produkty rolne. Należy jednak zauważyć, że w ramach pierwszej ze wskazanych procedur, ustawodawca zastosował względem rolnika istotne zwolnienia z konieczności dopełnienia obowiązków biurokratycznych.

Spełnić szereg wymogów

Nie można zapominać, że na cele rolnicze stosowane mogą być wyłącznie osady ściekowe pochodzące z instalacji oczyszczania ścieków komunalnych. Za niedopuszczalne należy uznać wykorzystywanie osadów pochodzących ze ścieków przemysłowych, które co do zasady są znacznie bardziej zanieczyszczone metalami ciężkimi.

Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach definiuje stosowanie komunalnych osadów ściekowych jako rozprowadzanie komunalnych osadów ściekowych na powierzchni ziemi lub wprowadzanie ich do gleby. Mogą one być używane w następujących celach: (1) w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włącznie z uprawami przeznaczanymi do produkcji pasz, (2) do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, (3) do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz, (4) do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, (5) przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z aktów prawnych zagospodarowania przestrzennego.

Ustawa o odpadach przewiduje szereg wymogów, od których spełnienia uzależnione jest stosowanie komunalnych osadów ściekowych na gruntach. Osady te mogą być przekazywane władającemu powierzchnią ziemi do stosowania wyłącznie przez ich wytwórcę. Wprowadzona została także zasada bliskości, zgodnie z którą za niedopuszczalne uznaje się stosowanie komunalnych osadów ściekowych poza obszarem województwa, w którym one powstały.

Tego nie można

Ustawodawca zakazuje stosowania komunalnych osadów ściekowych na określonych rodzajach gruntów – m.in.: w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków, na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10 proc., na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności, na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych, przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym – w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów, a także wykorzystywanych na pastwiska i łąki, na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami. W ten sposób zapobiega się przeniknięciu osadów do wód gruntowych oraz bezpośrednio do żywności.

Wymogi jakościowe

Stosowanie komunalnych osadów ściekowych jest możliwe, jeżeli są one ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża podatność komunalnych osadów ściekowych na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub życia i zdrowia ludzi. Szczegółowe wymogi w tym zakresie zostały określone w rozporządzeniu ministra środowiska z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych.

Przed wykorzystaniem osady powinny zostać przebadane przez ich wytwórcę pod kierunkiem zawartości w nich metali ciężkich (ołów, kadm, rtęć, nikiel, cynk, miedź, chrom), a także obecności bakterii oraz pasożytów. Warunkiem stosowania osadów na gruntach jest nieprzekroczenie dopuszczalnych norm określonych w rozporządzeniu. Przede wszystkim, w przypadku stosowania tych osadów w rolnictwie i do rekultywacji gruntów na cele rolne, z badań powinien wynikać brak obecności w badanych próbkach bakterii z rodzaju Salmonella i żywych jaj pasożytów jelitowych.

Należy zaznaczyć, że maksymalne zawartości metali ciężkich nie dotyczą tylko osadów. Rozporządzenie ustala wartości dopuszczalne ilości metali ciężkich w wierzchniej warstwie gruntu o głębokości 0-25 cm przy stosowaniu komunalnych osadów ściekowych odrębnie w rolnictwie, do rekultywacji gruntów na cele rolne, a także w przypadku stosowania na inne cele.

Komunalne osady ściekowe stosuje się w postaci płynnej, mazistej lub ziemistej. Warunkiem stosowania komunalnych osadów ściekowych w postaci płynnej jest ich wprowadzenie do gruntu metodą iniekcji (wstrzykiwania) lub metodą natryskiwania, w tym hydroobsiewu. W przypadku stosowania komunalnych osadów ściekowych w postaci mazistej i ziemistej konieczne jest ich równomierne rozprowadzenie na powierzchni gruntu i wymieszanie z glebą. Czynności te wykonuje się nie później niż następnego dnia po przetransportowaniu osadów na nieruchomość gruntową, na której mają być stosowane.

Rozporządzenie określa zakres oraz częstotliwość zabiegów z użyciem tych substancji. Dopuszczalną dawkę osadów dla określonej powierzchni gruntu ustala się oddzielnie dla każdej z badanej objętości komunalnych osadów ściekowych, na podstawie wyników badań reprezentatywnych próbek. Zależy ona od rodzaju gruntu, sposobu jego użytkowania, jakości komunalnych osadów ściekowych i gleby oraz zapotrzebowania roślin na fosfor i azot. Dopuszczalna dawka, która może być stosowana w ciągu roku na jednostkę powierzchni gruntu, w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne nie może przekraczać 3 Mg suchej masy na hektar w roku.

Ułatwienia dla rolnika

Zauważyć należy, że procedura stosowania komunalnych ścieków osadowych na gruntach rolnych zakłada obciążenie obowiązkami formalnymi przede wszystkim wytwórcę osadów. Władający gruntem rolnym korzysta ze zwolnienia z obowiązku uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Co więcej, rolnik nie ma także obowiązku wpisu do rejestru podmiotów wprowadzających produkty w opakowaniach i gospodarujących odpadami. Osady są za to dostarczane na podstawie karty przekazania odpadów.

Ustawa wprost wskazuje, że odpowiedzialność za prawidłowe stosowanie komunalnych osadów ściekowych spoczywa na wytwórcy tych osadów, a zatem to on jest zobowiązany do uzyskania stosownych zezwoleń. Przekazując ustabilizowane komunalne osady ściekowe osobie fizycznej do stosowania na powierzchni ziemi, to oczyszczalnia nadal odpowiada za prawidłowe wykorzystanie tych odpadów, co jest również ściśle związane z ewentualnym stosowaniem przepisów karnych w tym zakresie.

Kluczowe obowiązki

Wytwórca osadów ma obowiązek powiadamia wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o zamiarze przekazania tych osadów rolnikowi na co najmniej 7 dni przed przekazaniem. Powiadomienie powinno zawierać informacje wskazujące władającego powierzchnią ziemi oraz numery ewidencyjne działek, na których osady ściekowe mają być stosowane. Oznacza to konieczność gotowości osób zaangażowanych na kontrolę urzędników inspekcji ochrony środowiska.

Wytwórca osadów powinien także przekazać rolnikowi informacje o dawkach osadu, które mogą być stosowane na poszczególnych gruntach oraz wyniki wykonanych badań. Dane te rolnik jest obowiązany przechowywać przez okres 5 lat od dnia zastosowania komunalnych osadów ściekowych.

Tomasz Marzec

fot. Remigiusz Kryszewski

Artykuł ukazał się w wydaniu 04/2024 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”