Fumigować bezpiecznie

Preparaty fosforowodorowe stosowane do fumigacji, czyli niszczenia szkodników to bardzo toksyczne środki ochrony roślin. Zabiegi z ich użyciem prowadzone nieumiejętnie mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska. Dlatego fumigację należy wykonać w sposób, który zapewni wszystkim bezpieczeństwo.

Zgodnie z przepisami prawa, zabiegi fumigacji mogą wykonywać tylko osoby odpowiednio przeszkolone w tym zakresie. Takie uprawnienia producenci rolni uzyskują na specjalnych szkoleniach. Osoby, które jeszcze ich nigdy nie miały muszą ukończyć dwudniowe szkolenie podstawowe, które jest ważne przez okres pięciu lat. Po tym czasie, aby zachować nabyte wcześniej uprawnienia na kolejny 5-letni okres, wystarczy ukończyć jednodniowe szkolenie uzupełniające. Dotyczy to także osób, które miały takie uprawnienia, ale chcą je odnowić, a minął 5-letni lub dłuższy czas od ich uzyskania.

Ważne etapy zabiegu

Zabieg fumigacji, podobnie jak każdy inny zabieg z użyciem chemicznych środków ochrony roślin, ma swój początek i koniec. Początek zwykle poprzedza przygotowanie pomieszczeń i surowca. W dalszej kolejności następuje wykładanie preparatu i właściwa fumigacja. Zabieg kończy odwietrzenie pomieszczeń i surowca z pozostałości gazu do bezpiecznego poziomu i utylizacja pozostałości preparatu.

W etykietach środków fosforowodorowych stosowanych do gazowania jest odpowiedni zapis, wskazujący kiedy wolno wejść do pomieszczeń po zabiegu, np. „Nie wchodzić do gazowanych pomieszczeń dopóty, dopóki urządzenia pomiarowe nie wykażą, że stężenie fosforowodoru w powietrzu nie przekracza 0,1 mg/m³” czy „Zakończenie wietrzenia potwierdzić pomiarem stężenia PH₃ w powietrzu (NDS=0,1 mg/m³)”.

Czas ekspozycji

W każdej etykiecie preparatu fosforowodorowego podany jest też czas ekspozycji lub czas działania, czyli efektywnej fumigacji, który liczy się od zakończenia wykładania preparatu w magazynie do zakończenia odwietrzania magazynu z surowcem z pozostałości gazu. Wyrażony jest on w ilości dni fumigacji i zależy m.in. od temperatury oraz wilgotności fumigowanego surowca, od temperatury i wilgotności powietrza w magazynie, a nawet formy użytkowej preparatu.

Często popełnianym błędem jest pozostawianie nieodgazowanych pomieszczeń z surowcem na dłuższy czas z założeniem, że nastąpi to samoistnie, zanim surowiec będzie wykorzystany, czy to w przemyśle spożywczym, czy na paszę.

Utylizacja pozostałości

W trakcie fumigacji preparaty fosforowodorowe ulegają rozpadowi i pozostaje po nich szarawy proszek (wodorotlenek glinu lub wodorotlenek magnezu). Po wykonanym zabiegu i odwietrzeniu pomieszczeń i surowca, wszelkie pozostałości po zastosowanym preparacie (proszek, torebki) należy zebrać i zutylizować, zgodnie ze wskazaniami podanymi w etykiecie. Przygotowany przed zabiegiem plan pomieszczeń z naniesionymi miejscami wyłożenia preparatu ułatwia odnalezienie i zebranie ich wszystkich. Zbieranie resztek preparatu po zabiegu jest stosunkowo łatwe jeżeli wykładany jest on na tackach lub w postaci saszetek lub płytek. W przypadku aplikacji tabletek lub peletek (preparaty zawierające fosforek glinu) bezpośrednio do pryzmy ziarna lub złoża nasion, po gazowaniu należy doczyścić surowiec z resztek preparatu, bo mogą zawierać niewielkie ilości nieprzereagowanego środka!

Szczelne pomieszczenie

Przed zabiegiem koniecznie należy skontrolować szczelność pomieszczeń. Wykryte nieszczelności należy usunąć używając do tego np. zaprawy murarskiej, folii czy pianki gazoszczelnej. Jeżeli wykona się to poprawnie, uzyskuje się dobrą gazoszczelność pomieszczenia, w którym przeprowadzana będzie fumigacja, a co za tym idzie wysoką skuteczność zabiegu. Nie trzeba go będzie powtarzać, tym samym ogranicza się ilość środków chemicznych wprowadzanych do środowiska. Minimalizuje się także ryzyko pojawienia się odporności na stosowany gaz u zwalczanych szkodników.

Temperatura i wilgotność

W przypadku fumigacji w obiektach zamkniętych preparatami fosforowodorowymi bardzo istotne są temperatura i wilgotność zarówno gazowanego surowca, jak również otaczającego powietrza. Te dwa czynniki należy rozpatrywać łącznie, bo wzajemnie wpływają na siebie w procesie gazowania. W zależności od temperatury powietrza różna jest zawartość w nim pary wodnej, co ma istotny wpływ na uwalnianie się fosforowodoru z zastosowanego preparatu.

Należy pamiętać, że wraz z obniżaniem temperatury następuje spowolnienie procesów życiowych owadów i roztoczy. Niektóre z gatunków mogą w takich niesprzyjających warunkach zapadać w hibernację, podczas której ich funkcje życiowe praktycznie ustają. W efekcie stają się mniej wrażliwe na fosforowodór. Fumigowanie w temperaturze poniżej 10°C nie jest zalecane, a za najbardziej odpowiedni zakres temperatur w jakich powinno się go przeprowadzać uważany jest przedział 15-30°C.

W trakcie fumigacji fosforowodór z preparatów jest wydzielany w wyniku reakcji chemicznej zachodzącej w kontakcie z parą wodną zawartą w powietrzu. Jako minimalną wilgotność względną powietrza przyjmuje się 30 proc., a wilgotność ziarna zbóż na poziomie 9-14 proc.

tekst i fot. dr inż. Paweł Olejarski

Sitogran, Poznań

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 09/2023 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”