Kto odpowiada za dzikie zwierzęta?

Szkody powodowane przez dziką zwierzynę stanowią codzienność rolników. Problem z tym związany należy do kategorii tych nierozwiązywalnych – trudno bowiem całkowicie uniemożliwić takim zwierzętom dostęp do gospodarstw rolnych, w szczególności pól uprawnych.

W przypadku powstania szkód oczywiście powstaje pytanie kto i w jakim zakresie za nie odpowiada. Chociaż dzikie zwierzęta wydają się niczyje, to faktycznie stanowią własność Skarbu Państwa, a odpowiedzialność za nie ponoszą w określonym zakresie głównie koła łowieckie lub Polski Związek Łowiecki. W poniższym artykule zostaną zaprezentowane zasady takiej odpowiedzialności, w szczególności na przykładzie jednego z ostatnich orzeczeń Sądu Najwyższego.

Dzik należy do państwa

Prawo bardzo rzadko przewiduje sytuacje, w których dane rzeczy lub inne dobra materialne stanowią mienie niczyje. Nie inaczej jest z dzikimi zwierzętami. Zgodnie z Prawem łowieckim zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu Państwa. Prawo operuje w tym wypadku pojęciem „zwierząt łownych”. Co się za nim kryje? Odpowiedzi w tym zakresie należy szukać w rozporządzeniu wydanym przez ministra właściwego do spraw środowiska. Aktualnie taki katalog określa rozporządzenie ministra środowiska z dnia 11 marca 2005 roku w sprawie ustalenia listy zwierząt łownych. Zwierzyna łowna dzieli się na dwie główne grupy – zwierzyny grubej i drobnej. Do zwierzyny grubej zaliczane są takie gatunki jak jeleń, łoś, daniel, sarna czy dzik. Głównymi przedstawicielami zwierzyny drobnej są natomiast lis, borsuk, kuna czy zając, a obok nich ptaki np. bażant, kuropatwa czy gęsi.

W przypadku definicji zwierzęcia łownego istotne jest to, że ustawa taki status uzależnia nie od względów geograficznych, a od faktycznego stanu „wolności”, w którym znajduje się zwierzę. Oznacza to, że np. dzika sarna, pomimo że może chwilowo przebywać w prywatnym lesie nie traci przez to statusu zwierzęcia łownego.

To nie tylko polowanie

Łowiectwo w rozumieniu ustawy Prawo łowieckie ma o wiele szersze zadania, aniżeli tylko samo upolowanie zwierzyny łownej. Łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego, oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny) i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Jako jedne ze szczegółowych zasad łowiectwa ustawa wskazuje ochronę, zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych. Szczególnie istotne jest w tym wypadku pojęcie „gospodarowania” populacjami zwierząt łownych. Jest ono, jak wskazano powyżej, dużo szersze od samego polowania. Gospodarka łowiecka oznacza zgodnie z ustawą działalność w zakresie ochrony, hodowli i pozyskiwania zwierzyny. Pozyskiwanie zwierzyny oznacza przede wszystkim polowania i odłowy. Gospodarka łowiecka prowadzona jest obwodach łowieckich przez dzierżawców lub zarządców, a jej głównym instrumentem jest roczny plan łowiecki przygotowywany na okres od 1 kwietnia do 31 marca w oparciu o sporządzoną inwentaryzację zwierzyny. Działalność łowiecką prowadzi się w obwodzie łowieckim, który stanowi obszar gruntów o ciągłej powierzchni, zamkniętej jego granicami, nie mniejszej niż trzy tysiące hektarów, na którego obszarze istnieją warunki do prowadzenia łowiectwa.

Kto odpowiada?

Dzierżawcami obwodów łowieckich mogą być koła łowieckie Polskiego Związku Łowieckiego. Koło łowieckie jest podstawowym podmiotem, który gospodaruje w ramach wyznaczonych obwodów łowieckich. Posiada osobowość prawną i ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania. Jeżeli dane koło łowieckie nie chce objąć w dzierżawę określonego obwodu łowieckiego, jego dzierżawcą może zostać bezpośrednio Polski Związek Łowiecki. Obok dzierżawy, drugą formą gospodarowania obwodem łowieckim jest zarząd z przeznaczeniem na ośrodki hodowli zwierzyny. Ośrodki hodowli zwierzyny mogą być prowadzone za zgodą ministra środowiska przez: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Polski Związek Łowiecki, instytucje naukowo-dydaktyczne oraz inne jednostki, które do dnia wejścia w życie Prawa łowieckiego (czyli od 17 lutego 1996 roku) prowadziły takie ośrodki.

Prawo łowieckie posiada własną regulację dotyczącą naprawiania tak zwanych szkód łowieckich. Podstawową zasadą jest to, że podmiotem zobowiązanym do naprawienia szkód łowieckich jest dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego. Naprawieniu podlegają natomiast szkody wyrządzone:

• w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny,
• przy wykonywaniu polowania.

Rekompensacie nie podlegają więc w tym trybie wszystkie szkody, a wyraźnie wskazane w Prawie łowieckim i wyrządzone przez konkretne gatunki. W celu oszacowania szkód łowieckich oraz ustalenia wysokości odszkodowania powoływany jest specjalny zespół składający się z 1) przedstawiciela wojewódzkiego ośrodka doradztwa rolniczego 2) przedstawiciela dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego 3) właściciela lub posiadacza gruntów rolnych na terenie których szkoda wystąpiła. Z powyższego wynika, że poszkodowanym może być nie tylko właściciel, ale także posiadacz – np. dzierżawca gruntu rolnego (będący właścicielem upraw) – i także on może domagać się odszkodowania. Wniosek o szacowanie szkód łowieckich, w tym ustalenie wysokości odszkodowania, właściciel lub posiadacz gruntów rolnych składa do dzierżawcy albo zarządcy obwodu łowieckiego. Ustawa nie zawiera sztywnego terminu na wystąpienie z takim wnioskiem – wniosek powinien być złożony w terminie umożliwiającym oszacowanie szkód, przy czym pierwszym etapem szacowania szkody jest przeprowadzenie oględzin. Rolnik może wnieść zastrzeżenia do protokołu z oględzin. Wysokość odszkodowania ustalana jest podczas szacowania ostatecznego. Z szacowania ostatecznego również sporządzany jest protokół, co do którego rolnik może wnieść zastrzeżenia. Wypłaty odszkodowania dokonuje dzierżawca albo zarządca obwodu łowieckiego w terminie 30 dni od dnia sporządzenia protokołu z szacowania ostatecznego, od którego nie wniesiono odwołania. Rolnikowi przysługuje jednak środek odwoławczy w postaci odwołania do nadleśniczego Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe właściwego ze względu na miejsce wystąpienia szkody.

Piotr Pawłowski – partner, radca prawny

Milena Gapska –aplikant radcowski

Sobczyńscy i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni sp. p.

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 09/2021 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”