Ochrona kukurydzy przed chorobami i szkodnikami

Liczba gatunków szkodliwych występujących na kukurydzy jest bardzo duża, ale na szczęście tylko niewielka część z nich stanowi poważne zagrożenie dla plonów i właśnie te należy zgodnie z zasadami integrowanej ochrony ograniczać. O czym warto pamiętać przed nowym sezonem?

Bezpośrednio w okresie wiosennym na kukurydzy mogą pojawiać się: zgorzel siewek, głownia guzowata (pierwsza generacja) i głownia pyląca. W późniejszym czasie (zwykle od czerwca bądź lipca) uaktywniają się choroby liści: drobna plamistość, żółta plamistość (zwana helmintosporiozą), rdza kukurydzy, a także druga, a później trzecia generacja głowni guzowatej. Od połowy lipca lub początku sierpnia zaczynają pojawiać się objawy dwóch najgroźniejszych w Polsce chorób kukurydzy – fuzariozy kolb i fuzariozy łodyg.

Spośród szkodników wiosennych na samym początku wegetacji zagrożeniem na plantacjach kukurydzy są: dziki, drutowce, pędraki, rolnice, śmietka kiełkówka, ptaki, ślimaki, larwy stonki kukurydzianej, a w szczególności ploniarka zbożówka, nieco później mszyce i wciornastki. Od czerwca występuje najgroźniejszy szkodnik kukurydzy w Polsce – omacnica prosowianka. W lipcu na pola nalatują chrząszcze stonki kukurydzianej, niekiedy także motyle słonecznicy orężówki i piętnówek.

Aby ograniczyć straty w plonach powstające w wyniku pojawu chorób i szkodników konieczne jest łączne zastosowanie wielu metod zapobiegających licznemu pojawowi organizmów szkodliwych, a gdy to okaże się niewystarczające należy podjąć zwalczanie bezpośrednie.

Metoda agrotechniczna

W tej metodzie bardzo ważne jest stosowanie płodozmianu obejmującego przerwę w uprawie roślin na tym samym stanowisku przez co najmniej 2-3 lata, co pozwala ograniczyć ilość materiału infekcyjnego znajdującego się w glebie i na resztkach pożniwnych. Jest to istotne zwłaszcza przy głowni guzowatej i pylącej oraz fuzariozie kolb i łodyg. Płodozmian przerywa też cykl rozwojowy stonki kukurydzianej i ogranicza masowy rozwój omacnicy prosowianki, urazka kukurydzianego oraz drutowców. Rotacja kukurydzy pozwala także ograniczać szkody powodowane przez dziki, które chętnie wkraczają na pola bogate w resztki pożniwne kukurydzy szukając w nich pożywienia.

W metodzie agrotechnicznej liczy się też wybór stanowiska odpowiedniego do uprawy kukurydzy. Wskazany jest wczesny siew, ale w glebę dostatecznie ogrzaną. Z powodu nieprzewidywalności pogody należy unikać zbyt wczesnych siewów (koniec marca, pierwsze dni kwietnia), które – jak pokazały minione lata – mogą skończyć się przesiewem plantacji. Nawet jeśli nie dojdzie do zniszczenia uprawy, to wydłużony proces kiełkowania ziarna i wschodów powoduje duże ryzyko uszkodzeń roślin choćby przez zgorzel siewek, głownie i szkodniki glebowe. Bardzo ważne jest zrównoważone nawożenie, które wpływa na kondycję roślin i ich naturalne mechanizmy obronne przed zagrożeniami. Konieczne jest ograniczanie zachwaszczenia, ponieważ chwasty często są miejscem żerowania i rozwoju agrofagów.

Terminowy zbiór kukurydzy pozwala zmniejszyć szkody powodowane przez choroby fuzaryjne, a także omacnicę prosowiankę i dziki. Po zbiorze należy dokładnie rozdrobnić resztki pożniwne, aby ograniczyć występowanie patogenów zimujących na słomie kukurydzianej i zagrożenie ze strony omacnicy prosowianki. Na resztki pożniwne można aplikować biopreparaty zawierające mikroorganizmy przyspieszające rozkład materii organicznej, co łączy się często z nawozem azotowym. Jest to także odpowiedni moment na wapnowanie w celu uregulowania odczynu gleby.Po zbiorze ważnym zabiegiem wpływającym na kondycję fitosanitarną stanowiska pozostaje orka przedzimowa. Na polach prowadzonych w systemach bezorkowych (poza uprawą zerową) obok dokładnego rozdrobnienia resztek miesza się je z wierzchnią warstwą gleby za pomocą dostosowanych do tego celu maszyn.

Metoda hodowlana

Polega na dobieraniu odmian kukurydzy mniej podatnych np. na głownie, fuzariozy, choroby liści, czy omacnicę prosowiankę. Informacje takie można znaleźć w materiałach informacyjnych COBORU, w katalogach firm nasiennych, a także u dystrybutorów materiału siewnego.

Równie ważne jest, aby wysiewać odmiany dostosowane do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych. Oprócz plenności i podatności na choroby i szkodniki należy zwracać uwagę na wczesność odmian, między innymi z uwagi na ich podatność na niektóre agrofagi. Wykazano bowiem, że rejonach południowych i częściowo środkowych część odmian zaliczanych do grupy wczesnych i średniowczesnych jest silniej uszkadzana przez omacnicę prosowiankę w porównaniu z późnymi. Natomiast w przypadku ploniarki zbożówki zaobserwowano zależność odwrotną. Oznacza to, że z każdej z grup wczesności należy wybierać odmiany jak najmniej podatne na pojaw gatunku szkodliwego.

Metoda biologiczna

Jest skierowana przeciwko omacnicy prosowiance. Polega na wykładaniu biopreparatów zawierających kruszynka (Trichogramma spp.), który jest pasożytem jaj omacnicy, a także na zastosowaniu środków zawierających bakterie Bacillus i wyciągi roślinne, których celem jest pogorszenie warunków do zasiedlania roślin przez szkodnika.

Biologiczną walkę z omacnicą prosowianką rozpoczyna się z chwilą wykrycia nalotu pierwszych motyli. W zależności od zaleceń producenta, wykonuje się jedną lub dwie introdukcje kruszynka. Pierwszą natychmiast po pojawieniu się pierwszych jaj szkodnika na roślinach, co przypada pod koniec drugiej oraz w trzeciej dekadzie czerwca na południu kraju i częściowo w pasie środkowym lub pod koniec czerwca i w pierwszych dniach lipca w rejonach środkowych i północnych. Drugą introdukcję przeprowadza się 7-10 dni później. Gdy do monitorowania omacnicy prosowianki stosuje się pułapki świetlne i feromonowe, to pierwsze wyłożenie biopreparatu wykonuje się zwykle po 5-10 dniach od stwierdzenia pierwszego motyla w pułapce, co zwykle przypada w drugiej połowie czerwca lub pierwszych dniach lipca. Drugą introdukcję należy wykonać po 7-10 dniach od pierwszej. Istnieje także możliwość zakupu biopreparatu wraz z kompleksową usługą jego zastosowania i oceną skuteczności.

Preparaty zawierające bakterie Bacillus i wyciągi z traw polnych aplikuje się na rośliny w fazie od 6-9 liści do drugiego kolanka, co przypada od początku do końca czerwca, niekiedy do początku lipca. Biopreparaty te mają za zadanie po wylocie omacnicy prosowianki stworzyć jej niekorzystne warunki do zasiedlania i żerowania na roślinach. Wytwarzane przez wyselekcjonowane bakterie metabolity indukują naturalne systemy ochronne przed uszkodzeniami powodowanymi przez owady. Dodatkowa zawartość wyciągów roślinnych ma odpowiadać za zmianę środowiska zewnętrznego rośliny (na liściach, łodygach, kolbach) tworząc niekorzystne warunki dla szkodnika. Biopreparaty oparte na mieszaninie bakterii Bacillus i wyciągów roślinnych stosuje się w godzinach późno popołudniowych i wieczornych, najlepiej po opadach deszczu. Faza, w której aplikuje się te biopreparaty jest jeszcze tym momentem, kiedy w łan można wjechać standardowymi opryskiwaczami, chociaż im później wykona się ten zabieg (w okresie licznego lotu omacnicy prosowianki), tym lepiej.

Metoda chemiczna

Ochrona chemiczna kukurydzy przed wczesnowiosennymi chorobami oparta jest na zastosowaniu zapraw nasiennych. Są one zarejestrowane przeciwko zgorzeli siewek, głowni guzowatej i pylącej. W większości przypadków kwalifikowany materiał siewny dostępny w sprzedaży jest już zaprawiony jednym z wymienionych preparatów. Jeżeli jednak zachodzi potrzeba użycia w gospodarstwie konkretnego fungicydu, wówczas należy to zgłosić do hodowcy lub dystrybutora ziarna siewnego lub zamówić w specjalistycznej firmie usługowe zaprawienie ziarna danej odmiany wybranym preparatem.

Do ograniczania szkodliwości chorób pojawiających się w późniejszym okresie zalecane są fungicydy nalistne. Zarejestrowane preparaty są przeznaczone do ograniczania pojawu drobnej i żółtej plamistości liści, a niektóre dodatkowo rdzy kukurydzy i fuzariozy kolb.

Fungicydy nalistne często stosuje się łącznie z insektycydami podczas zabiegu zwalczania omacnicy prosowianki i/lub chrząszczy stonki kukurydzianej, co ogranicza liczbę wjazdów opryskiwacza w łan. Należy pamiętać, że mieszaniny środków ochrony roślin można stosować tylko na własną odpowiedzialność. Preparaty chemiczne przeciwko szkodnikom są przeznaczone do ograniczania szkód powodowanych przez: ptaki, ślimaki, ploniarkę zbożówkę, mszyce, omacnicę prosowiankę i stonkę kukurydzianą (chrząszcze).

Wszystkie środki ochrony roślin zarejestrowane dla upraw kukurydzy muszą być stosowane w oparciu o bieżący monitoring agrofagów na plantacjach. W przypadku organizmów pojawiających się wczesną wiosną zwykle bazuje się na informacjach o nasileniu ich pojawu w poprzednim sezonie wegetacyjnym. Własny monitoring warto skonfrontować z zewnętrznymi komunikatami sygnalizacyjnymi podawanymi np. na Platformie Sygnalizacji Agrofagów IOR-PIB, systemie sygnalizacyjnym PIORiN, czy też na stronie omacnica prosowianka i inne agrofagi kukurydzy. 

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 03/2019 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”

Tekst i fot. dr hab. inż. Paweł K. Bereś, prof. nadzw.
mgr Łukasz Siekaniec
TSD IOR– PIB w Reszowie
mgr Łukasz Kontowski, doradca agrotechniczny, Poznań