Pierwszy wypas na start

W żywieniu bydła, zwłaszcza krów wysokowydajnych, odchodzi się od wypasu głównie z powodu zbyt małej koncentracji energii. Najbardziej mleczna rasa HF została wyspecjalizowana na żywienie kukurydzą i soją. Dlaczego i czy to słuszna decyzja?

Prostym uzasadnieniem odchodzenia od wypasu jest to, że jakość runi pastwisk w Polsce nie jest taka jak w Holandii, Irlandii czy Wielkiej Brytanii. Jednak duża część winy leży też po stronie polskich hodowców zwierząt. Rzadko wykorzystują oni nowo wyhodowane odmiany traw i bobowatych drobnonasiennych do podsiewu i zakładania nowych pastwisk. W wielu przypadkach dodatkowo zawodzi pielęgnacja runi i nieumiejętne zarządzanie wypasem.

To jest nieodzowne

Przygotowanie żwacza do przyjmowania świeżej zielonki wynika z konieczności przystosowania się mikroorganizmów do trawienia nowego rodzaju paszy. Nie lubią one gwałtownych zmian, dlatego należy stopniowo „przestawić”zwierzęta na przyjmowanie coraz większej ilości zielonki, początkowo ubogiej we włókno, bogatej w białko, ale też ze znacznym niedoborem fosforu oraz magnezu. Warto rozpocząć przystosowywanie żwacza do pobierania zielonek już w oborze, wprowadzając stopniowo niewielkie ilości świeżo skoszonej zielonki do dawki pokarmowej. Zmniejsza się stopniowo dawki pasz zimowych, aż do całkowitego zaprzestania podawania pasz treściwych białkowych, gdyż młoda zielonka dostarcza wystarczającą ilość białka, a dodatkowo także znacznych ilości mikroelementów i witamin. Skład chemiczny zielonek podlega zmianom ilościowym w związku z rozwojem i wzrostem roślin. Ma to istotny wpływ na pobieranie pasz przez zwierzęta i wpływa na występowanie częstszych zaburzeń trawiennych niż w okresie żywienia zimowego. Trudno utrzymać odpowiedni stosunek energetyczno-białkowy paszy, co może być przyczyną gorszego wykorzystania paszy i niższej produkcyjności zwierząt.

Żywienie przejściowe

Przejście z żywienia zimowego na letnie może być niebezpieczne, dlatego, aby złagodzić niekorzystne efekty zmiany, na początku jednorazowy pobyt zwierząt na pastwisku powinien być ograniczony do 2-3 godzin. W kolejnych dniach stopniowo zwiększa się o godzinęczas wypasu. Okres przejściowy powinien trwać minimum 5-7 dni, ponieważ tyle czasu potrzeba na namnożenie się w żwaczu nowej flory bakteryjnej, zdolnej do trawienia zielonki. Rano przed wypuszczeniem zwierząt na kwatery, należy podawać im pasze z dużą ilością suchej masy, np. kiszonkę oraz siano lub słomę w ilościach do woli. Pasze te  pozwalają uniknąć biegunek oraz produkowania dużych ilości gazów powodujących wzdęcia, które mogłyby wystąpić przy spożywaniu runi na pusty żwacz. Stopniowe wprowadzanie zielonek do dawki pokarmowej  zapobiega powstawaniu biegunek i tężyczki pastwiskowej. Biegunkom przeciwdziałają wysłodki buraczane lub kiszonka z kukurydzy oraz pasze o wysokiej zawartości włókna,tj. słoma (szczególnie jęczmienna) i siano, skarmiane „na zakładkę” w ilości 3-4 kg. Słoma w żwaczu tworzy „poduszkę” utrzymującą się w jego górnej części, pozwalając mikroflorze celulolitycznej na intensywny rozwój. Słoma stymuluje również przeżuwacze do żucia i produkcji większej ilości śliny, która ma odczyn zasadowy i naturalnie buforuje żwacz nie dopuszczając do zakwaszenia jego odczynu. Włókno słomy i siana spowalnia przechodzenie treści pokarmowej przez żwacz, pozwala na jej dłuższe zaleganie w przedżołądkach. Pamiętać należy również o tym, że młoda ruń ze względu na wysoką zawartość łatwostrawnych węglowodanów, w przewodzie pokarmowym szybko ulega rozkładowi. Zbyt duże jej pobranie zakłóca proces naturalnego trawienia.

Dojrzałość pastwiskowa

Wartość pokarmowa runi maleje wraz z rozwojem i starzeniem się traw,które stanowią największy udział w skarmianej zielonce. Dlatego istotne jest ustalenie optymalnego terminu pierwszego wypasu zwierzą tna pastwisku. Należy go rozpoczynać, gdy ruń osiągnie dojrzałość pastwiskową, tzw. „wysokość paśną” (odpowiedni wzrost, rozwój i wartość pokarmową). W warunkach klimatycznych Polski ruń jest dojrzała do wypasu, gdy osiągnie wysokość 15-20 cm i przypada to najczęściej na przełomie drugiej i trzeciej dekady maja. Świeża ruń pastwiskowa zawiera średnio 16,5 proc. suchej masy oraz ponad 11 MJi 125 g białka ogólnego strawnego w 1 kg s.m. (tabela). Jednym z najcenniejszych jej składników jest kostrzewa łąkowa. Stąd wysokość „paśna” roślin kostrzewy dobrze sygnalizuje początek spasania runi. Warto pamiętać, że ruń z przewagą kupkówki pospolitej należy spasać gdy rośliny osiągną wysokość 20 cm, natomiast gdy przeważają trawy niskie (życica trwała, wiechlina łąkowa), optymalną wysokością jest 15-17 cm. Wtedy podczas wypasu trwającego 8-9 godzin, przeżuwacz (jedna sztuka duża) pobiera maksymalną ilość zielonki (70 kg). Ma ona wówczas najkorzystniejsze pod względem żywieniowym proporcje składników pokarmowych, głównie białka i węglowodanów. Spasanie runi poniżej wysokości „paśnej”, jest przyczyną mniejszego pobrania masy roślinnej, o zbyt dużej zawartości białka, które strukturalnie nie może być w pełni przetworzone na produkcję mleka lub mięsa. Natomiast ruń przerośniętą zwierzęta zjadają niechętnie, ze względu na obniżoną strawność. Ruń o wysokości „paśnej” jest łatwo dostępna dla zwierząt, okres wypasania na kwaterze trwa krótko (nie przekracza trzech dni), a rośliny szybciej odrastają. Czasami pierwszy wiosenny wypas wartorozpocząć nawet przy niższej o 2-3 cm, tj. 10 czy 12-centymetrowej runi. Takie postępowanie jest zalecane wtedy, gdy chodzi o stworzenie dobrych warunków świetlnych dla rozwoju i utrzymywania się na pastwisku koniczyny białej oraz ograniczenia ilości niedojadów.

prof. dr hab. Piotr Julian Domański

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 05/2022 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”