Producent rolny w grupie może znacznie więcej?

Formy zrzeszania się mogą przybierać różną konstrukcję prawną. Jedną z najstarszych i najbardziej kojarzonych z rolnictwem jest spółdzielnia. Nowoczesne realia rynkowe skłaniają jednak wielu rolników do funkcjonowania w ramach spółek handlowych, np. sp. z o.o. Jedną z często występujących na rynku form są także grupy producenckie.

Taką formę zrzeszania rolników można uznać za alternatywną dla spółdzielni (chociaż nie do końca – o czym poniżej). Jakie korzyści za sobą niesie? Jakie ryzyka? Dla kogo będzie to najbardziej optymalna forma?

Wspólnie raźniej

Ustawa o grupach producenckich stanowi ogólnie, że osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby prawne, które w ramach działalności rolniczej prowadzą gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub dział specjalny produkcji rolnej, mogą organizować się w grupy producentów rolnych. Ta forma kolektywnego działania w rolnictwie od strony podmiotowej jest bardzo szeroka. Członkiem grupy producenckiej może być więc zarówno rolnik indywidualny, jak również spółka prowadząca działalność rolniczą, także nieposiadająca osobowości prawnej (np. spółka jawna). Od strony celu prowadzenia działalności w ramach grupy ustawa wskazuje trzy główne kierunki działania uzasadniające funkcjonowanie grupy producenckiej (grupa musi realizować co najmniej jeden z nich): (1) dostosowanie produktów rolnych i procesu produkcyjnego do wymogów rynkowych (2) wspólne wprowadzanie towarów do obrotu, w tym przygotowanie do sprzedaży, centralizacja sprzedaży i dostawy do odbiorców hurtowych (3) optymalizacja kosztów produkcji oraz stabilizowanie cen producentów. Grupa producencka, czysto teoretycznie nie musi być więc nastawiona wyłącznie na zwiększenie sprzedaży czy też zasięgu dostarczania produktów rolnych. Istotą istnienia grupy producentów rolnych może być szeroko pojęty interes członków, optymalizacja kosztów, zwiększanie jakości wprowadzanych na rynek produktów rolnych. Poza wskazanymi powyżej, grupa producencka może realizować także cele dodatkowe, takie jak ułatwianie wdrażania innowacji czy organizowanie procesu informacji o prowadzonej przez producentów rolnych działalności (o rodzaju, jakości produktów, cechach charakterystycznych prowadzonej produkcji wyróżniający daną grupę producencką).

Może prowadzić działalność

Charakter prawny grupy producenckiej – tak jak jej skład osobowy i cele – może być różny. Grupa producentów rolnych może mieć osobowość prawną. Grupy producentów rolnych działają najczęściej w jednej z form znanych z Kodeksu spółek handlowych – w formie spółki z o.o. lub spółki akcyjnej. Taka formuła prawna narzuca stosowanie regulacji takich jak dla przedsiębiorców. Podstawowym wymogiem traktowania grupy producenckiej jako przedsiębiorcę posiadającego osobowość prawną jest zrzeszenie się w ramach grupy producentów jednego produktu rolnego (np. zboża, ziemniaków, buraków) lub grupy produktów, a także realizacja co najmniej jednego z trzech podstawowych ustawowych celów opisanych powyżej. Kolejnymi wymogami jest m.in. działanie na podstawie statutu lub umowy (aktu założycielskiego), przypadanie co najwyżej 20 proc. głosów na danego członka grupy, określenie wspólnych dla wszystkich członków zasad produkcji (w tym dotyczących jakości i ilości produktów lub ich grup, sposobu przygotowania produktów do sprzedaży). Co więcej, każdy z członków grupy w każdym roku działalności winien produkować i sprzedawać do grupy co najmniej 70 proc. wyprodukowanych przez siebie produktów lub grup produktów, ze względu na które grupa została utworzona. Istotne jest również to, że każdy z członków grupy producenckiej może przynależeć tylko do jednej grupy w zakresie danego produktu lub grupy produktów, ze względu na które grupa została utworzona. Grupa producencka nie jest więc formą współpracy zakładającą działalność „na wielu frontach” – zasadniczo jest to forma współpracy, która zakłada duże związanie gospodarcze producenta rolnego z innymi rolnikami zrzeszonymi w grupie.

Przepisy stanowią także, że spółdzielnia rolnicza może prowadzić działalność jako grupa producencka. Wymagania w tym zakresie są bardzo podobne do wskazanych powyżej.

Aby zachować pewną elastyczność i wyjść naprzeciw różnym sytuacjom życiowym ustawodawca przyjmuje, że w danym roku niekoniecznie wszyscy członkowie grupy muszą spełnić wymagania opisane powyżej. Wystarczy (dla zachowania statusu grupy producenckiej), że w danym roku co najmniej 90 proc. członków tej grupy wyprodukowało oraz sprzedało do grupy co najmniej 70 proc. wyprodukowanych przez siebie produktów lub grup produktów, ze względu na które grupa została utworzona.

Postawieniem przysłowiowej kropki nad „i” w przypadku tworzenia grupy producenckiej jest uzyskanie decyzji Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Dopiero z chwilą uzyskania tej decyzji, wydanej w trybie administracyjnym, można mówić o powstaniu grupy producenckiej w rozumieniu przepisów ustawowych (i związanych z tym korzyściach – w tym możliwości udziału w programach pomocowych). Decyzja o uznaniu grupy wydawana jest w terminie 90 dni od złożenia wniosku do Agencji. Rejestr grup producentów rolnych prowadzi dyrektor właściwego oddziału regionalnego ARiMR.

Procedura przystąpienia do grupy

Zasady przyjmowania do grupy nowych członków oraz występowania z grupy reguluje przede wszystkim akt założycielski. Akt założycielski reguluje dodatkowo, oprócz innych kwestii właściwych dla przyjętej w ramach grupy formy prawnej (np. sp. z o.o.) minimalny okres członkostwa, który liczy się od wydania decyzji o zatwierdzeniu grupy producentów rolnych. Taki minimalny okres członkostwa nie może być krótszy niż trzy lata działalności grupy. Informacja o zamiarze wystąpienia z grupy powinna być złożona na piśmie co najmniej na 12 miesięcy przed końcem danego roku działalności grupy. Akt założycielski reguluje dodatkowo zasady zbywania akcji lub udziałów w spółce akcyjnej lub spółce z ograniczoną odpowiedzialnością tworzącej grupę. Ważnym obligatoryjnym elementem aktu założycielskiego jest również określenie zasad nakładania sankcji na członków grupy, którzy nie wywiązują się z nałożonych obowiązków lub nie realizują celów grupy, dla których ta została założona. Przystąpienie do grupy producenckiej powinno być więc przemyślaną decyzją, zakładającą długoletnią, ścisłą współpracę w ramach grupy.

Szanse dla rolnika

Jakie możliwości i szanse daje funkcjonowanie w ramach grupy producenckiej? Przede wszystkim, jak każda forma zrzeszania się podmiotów zainteresowanych realizacją wspólnego celu, grupa producencka daje możliwości działalności na większą skalę, docierania do większej liczby odbiorców produktów rolnych. Kolejną korzyścią z działania w ramach grupy producentów rolnych jest możliwość stworzenia w ten sposób platformy współdzielenia kosztów produkcji. Akt założycielski grupy producenckiej może przede wszystkim przewidywać możliwość zaopatrzenia producentów rolnych (członków grupy) w środki produkcji. W ramach grupy można również określić zasady wspólnego użytkowania sprzętu rolniczego czy zasady promocji produktów lub grupy produktów wprowadzanych do obrotu. Grupa producencka ma nieporównywalnie większą zdolność kredytową, w celu uzyskania finansowania zakupu nowoczesnego sprzętu rolniczego. W ramach grupy jej członkowie mogą także dokonywać wspólnego przechowywania, konfekcjonowania i standaryzacji produktów lub grupy produktów rolnych.

Grupa producentów rolnych może także tworzyć fundusz specjalny. Wysokość takiego funduszu oraz zasady jego funkcjonowania określa akt założycielski. Akt określa także zasady zwrotu funduszu. Fundusz specjalny jest przeznaczony na wypłacanie członkom grupy zaliczek za dostarczone produkty lub grupy produktów oraz na inne cele określone w akcie założycielskim. Kolejnym istotnym aspektem funkcjonowania w ramach grupy producenckiej jest pewność co do podmiotu, na rzecz którego producent dokona zbycia produktów rolnych. Grupa w zasadzie ma obowiązek odebrać od producenta wyprodukowane płody rolne. Z drugiej strony grupa producencka ma zdecydowanie silniejszą pozycję negocjacyjną w zakresie dalszej odsprzedaży produktów rolnych dostarczonych do grupy przez jej członków. W realiach rynkowych ma to niebagatelne znaczenie. Kontrahenci producentów rolnych nierzadko stosują wobec nich standardowe zabezpieczenia, tak jak w stosunku do każdego innego kontrahenta na rynku będącego przedsiębiorcą. Szczególnie groźne są postanowienia umowne dotyczące kar umownych czy też innych sankcji za niedostarczenie produktów rolnych. Dodatkowo kontrahenci rynkowi mogą żądać różnych form zabezpieczeń od producentów, np. ustanowienia zabezpieczeń na majątku, poddania się egzekucji, wystawienia weksla. Zabezpieczenie ustanowione przez grupę jako taką jest i pewniejsze dla nabywcy produktów, a zarazem bezpieczniejsze dla członków grupy, którzy nie odpowiadają bezpośrednio własnym majątkiem i to na zasadach rynkowych.

Grupa producentów rolnych, przynajmniej teoretycznie, powinna dawać większe szanse w zakresie długoletniego planowania produkcji. Jednym z wymogów formalnych w procedurze uzyskania decyzji uznającej grupę jest bowiem przedłożenie planu biznesowego grupy sporządzonym na co najmniej 5 lat. Grupy producenckie są również bardzo często beneficjentami różnych programów pomocowych, w szczególności organizowanych w ramach struktur Unii Europejskiej.

Jakie ryzyka?

Jak to bywa w przypadku różnych form zrzeszania się, zalety danej formy kooperacji mogą być jednocześnie jej wadami. Działanie w ramach grupy wymaga wyraźnego nakierowania na konkretną produkcję rolniczą.

Z drugiej strony jest to formuła stosunkowo ściśle łącząca danego producenta z pewną formułą zbywania produktów rolnych, odbierającą jednocześnie elastyczność w zakresie doboru partnerów do odbioru produktów rolnych. Wszystko zależy także od treści aktu założycielskiego danej grupy producenckiej, który może być w pewnych przypadkach stosunkowo restrykcyjny wobec nielojalnych członków grupy. Efekt silniejszej pozycji rynkowej oraz wyeliminowanie pośredników z obrotu produktami rolnymi zazwyczaj przeważają jednak nad ewentualnymi niedogodnościami związanymi z działaniem w grupie.

Piotr Pawłowski, radca prawny, wspólnik
Milena Gapska, aplikant radcowski
Sobczyńscy i Partnerzy Adwokaci
i Radcowie Prawni Sp. k.

fot. Pixabay

Artykuł ukazał się w wydaniu 05/2024 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”