Uprawa pożniwna w trudnych warunkach

Uprawa pożniwna lub zespół uprawek pożniwnych są bardzo ważne dla kolejnych upraw w płodozmianie, ponieważ ograniczają proces parowania wody z powierzchni pola i wysuszania się roli.

Polska leży w rejonie, gdzie ilość opadów jest najczęściej niewystarczająca do wysokiej produkcji rolnej, a dodatkowo w ostatnich latach w niektórych regionach okresy suszy występują coraz częściej i trwają dłużej. Systematyczne zwiększający się udział zbóż w strukturze zasiewów, który obecnie znacznie przekracza już 70 proc. powoduje, że ich zbiór przypada na pełnię lata. Występujące w tym czasie okresy bezdeszczowej pogody stwarzają coraz większe problemy z wykonaniem uprawy pożniwnej.

Najlepiej bezpośrednio po zbiorze

W regionach kraju, w których występują okresy suszy rolniczej, producenci rolni coraz bardziej przywiązują wagę do terminowego przeprowadzenia uprawy pożniwnej i wykonują ją z dużą starannością. Tylko czasami z powodu spiętrzenia się prac żniwnych jest ona odkładana w czasie. Jednak największym błędem jest pozostawienie po żniwach ścierniska bez uprawy. Takie zaniedbane pole staje się siedliskiem dla patogenów grzybowych i szkodników. Z kolei wykonanie uprawy pożniwnej w okresie kiedy powierzchnia pola jest już porośnięta samosiewami i często wysokimi chwastami jest utrudnione i czasami trzeba wykonać oprysk herbicydem zawierającym glifosat. Dlatego należy zdecydowanie podkreślić, że wszystkie korzyści jakie można uzyskać z uprawy pożniwnej wynikają przede wszystkim z terminowego jej wykonania. Dlatego też należy przystąpić do niej najszybciej, jak jest to możliwe, czyli bezpośrednio po zbiorze zbóż i słomy.

Podstawowym celem realizowanego zabiegu uprawowego jest jak najszybsze przerwanie kapilarnego podsiąkania wody do wierzchniej warstwy i jej wyparowywania z powierzchni pola. Ilość zatrzymanej wody w glebie będzie tym większa, im szybciej wykonana zostanie uprawa po zbiorze i wywiezieniu słomy. Zasadniczym efektem wykonywanej uprawy powinno być uzyskanie na powierzchni pola spulchnionej warstwy o grubości 5-8 cm, która będzie stanowiła izolację przed podsiąkaniem wody do samej powierzchni i jej bezproduktywnym wyparowywaniem. Zatrzymana woda jest niezbędna do kiełkowania nasion chwastów i samosiewów, jak również po okresie suchego lata umożliwia wykonanie orki siewnej. W przypadku, gdy słoma jest rozdrabniana szarpaczem kombajnu, najlepiej by było, gdyby bezpośrednio za kombajnem pracował agregat ścierniskowy. Podczas wykonywania uprawy pożniwnej lub podorywki, ściernisko lub ściernisko z rozdrobnionymi pozostałościami roślinnymi powinno zostać wymieszane z rolą lub przykryte w celu przyśpieszenia rozkładu resztek. Wykonany zabieg uprawowy powinien również skutecznie zniszczyć rosnące chwasty jedno i dwuliścienne.

W przypadku, gdy na ściernisko zostało wysiane wapno nawozowe, to powinno zostać również starannie wymieszane z glebą. Po przejeździe agregatu ścierniskowego powierzchnia pola powinna być wyrównania, a wierzchnia spulchniona warstwa należycie zagęszczenia w celu stworzenia korzystnych warunków do kiełkowania nasion chwastów i samosiewów zebranej rośliny.

Spełnienie powyższych celów podczas wykonania jednego zabiegu jest trudne i raczej niemożliwe. W związku z tym powinniśmy wyznaczyć takie, na których w danym momencie nam najbardziej zależy i na co pozwalają nam panujące na polu warunki. Zatem w sytuacji, gdy na wyposażeniu gospodarstwa są różne agregaty ścierniskowe z sekcją spulchniającą w postaci kultywatora o sztywnych zębach, klasycznej brony talerzowej czy kompaktowej brony talerzowej i jest możliwość wyboru, to podjęcie decyzji o ostatecznym ich zastosowaniu powinno być uzależnione od lokalnych warunków glebowych i pogodowych, stanu powierzchni pola czy ilości resztek roślinnych do zagospodarowania. Wówczas w zależności od zakładanych celów uprawy, możemy wybrać rozwiązanie, które zapewni mam najlepsze efekty. Zwlekanie z wykonaniem uprawy pożniwnej, zazwyczaj prowadzi do nadmiernego rozwoju chwastów czy nawet zadarniania się pola. W takich warunkach spowolniony jest też rozkład resztek pożniwnych oraz występują większe trudności podczas kolejnych etapów wykonywania uprawy przygotowującej rolę do siewu.

Ile zabiegów?

Obecnie, bardzo często uprawa pożniwna jest wykonywana w jednym przejeździe agregatu ścierniskowego, co zazwyczaj jest wymuszone ograniczeniami czasowymi i koniecznością dotrzymania terminów agrotechnicznych. Jeżeli warunki pogodowe były sprzyjające i żniwa udało zakończyć się wcześniej i jednocześnie w gospodarstwie są możliwości organizacyjne, to z pewnością lepszym rozwiązaniem będzie zaplanowanie i wykonanie uprawy pożniwnej w dwóch etapach. Wówczas w pierwszym etapie wykonywany jest przejazd agregatem ścierniskowym i rola jest spulchniania na głębokość około 3-4 cm. Podstawowym celem tego zabiegu jest ograniczenie nieproduktywnego parowania wody oraz stworzenie jak najlepszych warunków do kiełkowania nasion chwastów i samosiewów. Jednocześnie ze spulchnioną rolą wymieszane zostaną też resztki pożniwne. W drugim etapie uprawy pożniwnej, zabieg agregatem ścierniskowym może być wykonany na głębokość około 8 cm. Wówczas podstawowym celem jest zniszczenie rosnących chwastów i samosiewów. W wyniku drugiego spulchniania wierzchniej warstwy roli uzyskuje się też lepsze i bardziej równomierne wymieszanie resztek pożniwnych z rolą, co przyspiesza rozkład słomy i stymuluje rozwój pożytecznych mikroorganizmów. Poprawie ulega także wyrównanie powierzchni pola, szczególnie wtedy, gdy występowały koleiny i nierówności spowodowane wcześniejszymi zabiegami agrotechnicznymi. Tak realizowany zespół uprawek pożniwnych stanowi także skuteczne narzędzie w walce z chorobami i szkodnikami. Dodatkową zaletą wykorzystywania agregatów do uprawy pożniwnej jest możliwość ograniczania erozji wietrznej i wodnej dzięki resztkom pożniwnym, których część pozostaje na powierzchni pola.

tekst i fot. prof. UPP, dr hab. inż. Ireneusz Kowalik

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 09/2023 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”