W dawkach dla krów niezbędny jest tłuszcz

Jednym z ważnych składników pokarmowych dawek dla zwierząt jest tłuszcz surowy. Podstawowymi jego elementami są kwasy tłuszczowe. Jednak ich rola i znaczenie żywieniowe są różne.

Istnieje wiele kwasów tłuszczowych, z których pięć uznaje się za najważniejsze, szczególnie w żywieniu bydła mlecznego. Są to: kwas palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy i linolenowy. Kwasy tłuszczowe spełniają istotną rolę biologiczną, dostarczając energię i ją gromadząc. Są przechowywane w tkance tłuszczowej w postaci trójglicerydów (triacylogliceroli). Ich utlenianie (spalanie) wyzwala energię niezbędną do procesów życiowych. Jednak reakcja ta wymaga obecności w organizmie węglowodanów. Popularne stwierdzenie mówi, że tłuszcze spalają się w ogniu węglowodanów.

Kwasy tłuszczowe

są zbudowane jak łańcuchy. Ogniwa tworzą atomy węgla, które łączą się ze sobą oraz z atomami wodoru. Jeżeli kroflory wszystkie węgle mają zajęte swoje miejsca przyłączenia wodoru, kwas nazywa się nasyconym. Jeżeli są jeszcze wolne miejsca – nienasyconym.

W przypadku, gdy łańcuch węglowy ma jedno miejsce podwójnego wiązania, w którym występuje połączenie z wodorem, nazywa się jednonienasyconym, gdy są dwa takie wiązania lub więcej – wielonienasyconym. Wiązania podwójne, to miejsca uwodornione (pełne wodoru), powstające w procesie uwodornienia, czyli dodania wodoru tam, gdzie go brakuje. Taki proces zachodzi m.in. w żwaczu u przeżuwaczy.

Kwasy tłuszczowe nienasycone ograniczają namnażanie się bakterii i pierwotniaków oraz wiążą wapń i magnez, co jest niekorzystne dla miruchliwości żwacza. Dlatego bakterie tego przedżołądka są odpowiedzialne za uwodornienie kwasów tłuszczowych, czyli ich unieszkodliwienie, choć zachodzi ono w różnym stopniu. Temu procesowi podlega ok. 70 proc. kwasu oleinowego, 80 proc. linolowego i 90 proc. linolenowego. Reszta jest trawiona w dalszych częściach przewodu pokarmowego. Z kwasów oleinowego, linolowego i linolenowego w procesie uwodornienia powstaje kwas stearynowy, obojętny dla żwacza.

Uwodornienie

zachodzi w kilku etapach, w których powstają produkty pośrednie uwodornione częściowo. Mogą one zakłócać syntezę tłuszczu mleka. Ponadto wykazują predyspozycje do występowania wspólnie z wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi, np. z kwasem oleinowym. W USA dowiedziono, że kwas linolowy powoduje powstawanie półproduktów zmniejszających zawartość tłuszczu w mleku. Uwodornienie kwasów implikuje ich właściwości – kwasy nasycone nie są reaktywne i nie wpływają np. na zawartość tłuszczu w mleku, natomiast kwasy nienasycone są reaktywne. Strawność i przyswajalność kwasów tłuszczowych w jelicie jest zróżnicowana, ale najbardziej przyswajalny jest kwas oleinowy. W badaniach wykazano, że strawność kwasów tłuszczowych jest uzależniona od ich ilości w dawce pokarmowej. Zmniejsza się ona wraz ze wzrostem ich zawartości. Jednak ich wpływ jest zróżnicowany na stopień trawienia – najmniejszy mają kwasy palmitynowy i oleinowy.

Doświadczenia dowiodły, że ten ostatni kwas może nawet polepszyć przyswajalność nasyconych kwasów tłuszczowych, a tym samym strawność tłuszczu surowego. Ważną cechą kwasów tłuszczowych jest redukcja ilości metanu powstającego w żwaczu. Szczególnie skuteczny, w porównaniu z innymi wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi, jest kwas oleinowy (jednonienasycony). Spośród pasz stosowanych w żywieniu bydła takie oddziaływanie wykazują śruty poekstrakcyjne rzepakowa i słonecznikowa.

Wpływ na produkty

Zwierzęce (mleko, mięso) kwasów tłuszczowych jest zróżnicowany i zależny od rodzaju skarmianej paszy. Śrutę poekstrakcyjną sojową, śrutę jęczmienną i produkty z ziarna kukurydzy charakteryzuje wysoki udział kwasu linolowego o największym ujemnym oddziaływaniu na ilość tłuszczu w mleku. Natomiast trawy i rośliny bobowate grubonasienne (strączkowe) oraz nasiona lnu mają dużo kwasu linolenowego. Dlatego takie pasze jak poekstrakcyjna śruta rzepakowa i słonecznikowa są korzystne, gdyż zwiększają ilość tłuszczu mlecznego i poprawiają strawność tłuszczu surowego. Jednak nasiona roślin oleistych, ziarno zbóż i produkty jego przerobu, np. suszony wywar zbożowy z częściami rozpuszczalnymi (DDGS) mogą zmniejszać zawartość tłuszczu w mleku. Kwasy tłuszczowe niewchłonięte w żwaczu przedostają się wraz z treścią pokarmową do dwunastnicy oraz jelit i tam są wchłaniane do krwi, a następnie razem z nią kierowane do gruczołu mlekowego. Im więcej kwasów tłuszczowych ulegnie wchłonięciu w jelitach, tym więcej ich zostanie wbudowanych w tłuszcz mleka i więcej będzie w nim tłuszczu. Aby uchronić kwasy przed wchłonięciem w żwaczu, stosuje się w żywieniu bydła kwasy chronione, które docierają do jelita niezmienione.

Jeżeli dawki pokarmowe dla krów dojnych zawierają takie pasze jak zielonki, nasiona rzepaku, słonecznika i soi, siemię lniane, oleje rzepakowy, słonecznikowy, lniany i kukurydziany, a także rybny, mleko może pozytywnie oddziaływać na człowieka, obniżając zawartość hypercholesterolemicznych kwasów tłuszczowych odpowiedzialnych za tworzenie niekorzystnej frakcji cholesterolu (LDL). Mogą także przeciwdziałać niektórym nowotworom sutków, prostaty i jelita. Najkorzystniejszy jest sprzężony kwas linolowy (ang. CLA), który występuje w mleku przy skarmianiu tych pasz.

Cały tekst można przeczytać w kwietniowym numerze miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”

dr hab. Piotr Dorszewski

KPODR w Minikowie

Fot. Jarosław Prus