A może jednak fundacja?

Fundacja rodzinna to nowa instytucja w polskim prawie. Przepisy ustawy ją wprowadzającej weszły w życie 22 maja 2023 r. W zamyśle ustawodawcy, ma ona stanowić osobę prawną, która umożliwi przedsiębiorcom przeprowadzenie skutecznego procesu sukcesji.

Jak pokazuje praktyka, fundacje rodzinne zyskują na popularności – do końca listopada wpłynęło ponad 700 wniosków o ich rejestrację, a liczba zarejestrowanych podmiotów wyniosła 320. Czym zatem jest fundacja rodzinna i czy może stanowić sposób na zabezpieczenie gospodarstwa rolnego po śmierci gospodarza?

Tak stanowi prawo

Gospodarstwo rolne zazwyczaj stanowi dorobek życia przynajmniej kilku pokoleń. W dodatku obserwowany trend profesjonalizacji działalności rolniczej sprawia, że prowadzenie gospodarstwa wymaga coraz większej wiedzy specjalistycznej. Nierzadko w gronie najbliższej rodziny nie ma osoby, która posiadałaby odpowiednie kompetencje, by móc przejąć gospodarstwo. Co więcej, plany życiowe nowych pokoleń mogą wykluczać działalność rolniczą. W takiej sytuacji jednym z rozwiązań jest powołanie fundacji rodzinnej, do której zostanie wniesione gospodarstwo lub jego część.

Czym jest fundacja? Zgodnie z ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej jest ona osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania na ich rzecz świadczeń. Fundację tworzy fundator, którym może być wyłącznie osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Co istotne, fundatorów może być więcej. Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej należy złożyć w akcie założycielskim albo w testamencie.

Powołać, ale w jakim celu?

Fundacja rodzinna to forma prawna znacznie różniąca się od „standardowych” fundacji funkcjonujących na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. Bardziej przypomina ona spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Fundator, dokonując przeniesienia mienia na pokrycie funduszu założycielskiego, wyposaża ją w majątek niezbędny do funkcjonowania, a także określa szczegółowy cel jej powołania. Fundacja rodzinna może w ograniczonym stopniu prowadzić działalność gospodarczą, w tym działalność rolniczą. Majątek w niej zgromadzony może być inwestowany lub zostać przeznaczony na realizację świadczeń na rzecz beneficjentów.

Jakie są korzyści?

W zamyśle ustawodawcy fundacja rodzinna ma stanowić jedną z form sukcesji, szczególnie w firmach rodzinnych. Jej zastosowanie w przypadku rolników ma skutkować przede wszystkim uniknięciem sytuacji, gdy gospodarstwo ulegnie rozdrobnieniu, czy też zostanie sprzedane. Inną korzyść stanowi zmniejszenie ryzyka wystąpienia sporów rodzinnych. Dzięki wniesieniu majątku do fundacji fundator ma również możliwość zaplanowania, w jaki sposób majątek zostanie zagospodarowany po jego śmierci.

Do tworzenia fundacji rodzinnych zachęcają korzystne przepisy podatkowe. Taka fundacja posiada specyficzny status podatkowy. Jako osoba prawna jest podatnikiem CIT, natomiast regulacje prawne przewidują podmiotowe zwolnienia z podatku dochodowego. Szczególne regulacje podatkowe obejmują podatki: CIT, PIT, a także podatek od spadków i darowizn w zakresie zdarzeń podatkowych istotnych z punktu widzenia funkcjonowania fundacji. Dotyczy to przede wszystkim wniesienia majątku do fundacji, realizacji świadczeń na rzecz beneficjentów oraz dystrybucji majątku w wyniku jej rozwiązania.

Jak założyć fundację?

Aby powstała fundacja rodzinna, powinny zostać spełnione następujące wymogi: (1) należy złożyć oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie – w formie aktu notarialnego, (2) należy ustalić statut fundacji, (3) sporządzić spis mienia, (4) ustanowić organy fundacji rodzinnej wymagane przez ustawę lub statut – są nimi zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów, (5) należy wnieść fundusz założycielski.

Wartość mienia wnoszonego na pokrycie funduszu założycielskiego nie może być niższa niż 100 tys. zł. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Ustawa przewiduje utworzenie rejestru fundacji rodzinnych. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną. Co ciekawe, w sprawach dotyczących rejestracji fundacji rodzinnych właściwy jest wyłącznie jeden sąd – Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Należy podkreślić, że zgodnie z obowiązującymi przepisami rejestr fundacji rodzinnych jest jawny. Oznacza to, że każdy ma prawo otrzymać poświadczone odpisy, wyciągi, zaświadczenia i informacje z rejestru fundacji rodzinnych. Co stanowi pewne kuriozum – rejestr ten nie jest jednak dostępny przez internet.

Zgodnie z ustawą każdy ma prawo otrzymać poświadczone odpisy, wyciągi, zaświadczenia i informacje z rejestru fundacji rodzinnych. Jeżeli chodzi o dostęp do akt rejestrowych, jest on już znacznie bardziej utrudniony. Mogą je przeglądać wyłącznie: fundator, członek organu fundacji rodzinnej, beneficjent oraz osoba mająca interes prawny, w obecności pracownika sądu rejestrowego.

Zastosowanie w rolnictwie

Ustawa o fundacji rodzinnej precyzyjnie wskazuje zakres działalności gospodarczej, którą fundacja może wykonywać. Obejmuje on: (1) zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, (2) najem, dzierżawę lub innego rodzaju udostępnianie mienia, (3) przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów podobnych oraz uczestniczenie w tych podmiotach, (4) nabywanie i zbywanie papierów wartościowych i podobnych instrumentów finansowych, (5) udzielanie pożyczek, (6) produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50 proc. tego produktu, (8) gospodarka leśna. Dwa ostatnie rodzaje działalności mogą być realizowane wyłącznie w związku z prowadzonym przez fundację gospodarstwem rolnym.

W przypadku prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej poza wskazanym zakresem, zastosowanie znajdzie sankcja polegająca na opodatkowaniu dochodu uzyskanego z działalności wykraczającej poza ów zakres w postaci podatku CIT w wysokości 25 proc.

Tomasz Marzec

Autor jest prawnikiem, doktorantem w Zakładzie Prawa Rolnego, Żywnościowego i Ochrony Środowiska Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

fot.pixabay

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 01/2024 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”