Azot na plon i jakość ziarna

Dla producenta rolnego, który uprawia pszenicę na cele technologiczne, istotna jest zarówno wielkość, jak i jakość plonu. Zależą one przede wszystkim od wydajności fotosyntezy. Ta z kolei przebiega sprawnie tylko u roślin zdrowych i dobrze odżywionych.

Plonowanie roślin zbożowych, w tym pszenicy ozimej, jest pochodną liczby kłosów, masy ziarna z kłosa i liczby ziaren w kłosie. Plon ziarna jest w 90 proc. tworzony z produktów fotosyntezy obejmującej okres od początku zawiązywania ziarniaków do ich pełnej dojrzałości. Zgromadzone w ziarnie białko, węglowodany i inne materiały zapasowe pochodzą przede wszystkim z asymilacji prowadzonej po wykłoszeniu roślin. Najważniejszą rolę w tym procesie odgrywają górne liście – flagowy i podflagowy, które są „fabryką” asymilatów dla kłosa, tworząc odpowiednio 45 i 37 proc. plonu. Z kolei wysoką wydajność fotosyntezy warunkują ochrona przed agrofagami, gwarantująca jak najdłużej zachowany zdrowy, zielony liść oraz właściwe odżywienie mineralne.

Azot jest plonotwórczy

Wpływa na rozdział asymilatów między korzenie i organy asymilacyjne. Warunkuje aktywność fotosyntetyczną liści i całej rośliny, a w konsekwencji wpływa na obsadę kłosów na jednostce powierzchni, liczbę ziaren w kłosie i masę tysiąca ziaren, a przez to na produktywność łanu. Ponadto jest składnikiem strukturalnym białek, co czyni go głównym czynnikiem agrotechnicznym decydującym o wartości wypiekowej pszenicy. Wpływa korzystnie na ilość białka, glutenu, wskaźnik sedymentacyjny (tab. 2). Jednak azot spełnia swoją rolę plonotwórczą pod warunkiem, że jest zbilansowany pozostałymi makro­ i mikroelementami.Azot pobierany jest przez pszenicę w całym okresie wegetacji, ale z różną intensywnością, dlatego zarówno dawkę, jak i termin jego stosowania należy tak dobrać, by były związane z dynamiką pobierania przez roślinę. W każdej fazie rozwojowej spełnia on określone funkcje, wpływając na kształtowanie się podstawowych cech struktury plonu i budowy łanu.

Stymuluje wytwarzanie pędów

Decyduje zatem o liczbie kłosów na jednostce powierzchni. Dostatek azotu w tym okresie wpływa na lepsze wyrównanie wysokości pędów w łanie. Należy pamiętać, że dodatkowo za stan łanu podczas krzewienia odpowiedzialne są: fosfor, magnez i potas. Zbyt obfite zaopatrzenie roślin w azot wydłuża okres tworzenia się pędów, powstaje ich nadmierna ilość i w konsekwencji są one słabe i najczęściej nieproduktywne. Natomiast zaniechanie podania roślinie azotu wpływa na obniżenie plonu. Badania wykonane w Zakładzie Uprawy Roślin Zbożowych IUNG – PIB wykazały, że obniżka plonu ziarna może wynosić nawet około 10 proc. Jest to efekt mniejszej liczby kłosów na jednostce powierzchni, liczby ziaren w kłosie i masy kłosa (tab. 1, rys. 1).

Potrzebny kłosom

W okresie od strzelania w źdźbło do rozwiniętego liścia flagowego pszenica pobiera 50­60 proc. całkowitej ilości azotu, z tym, że na okres od krzewienia do fazy drugiego kolanka 25 proc. z tej ilości. W tym czasie ustala się całkowita liczba kłosów. Dobre zaopatrzenie roślin w azot wpływa na morfologię kłosa – liczbę pięterek, kłosków w kłosie i w efekcie liczbę ziarniaków. Azot w tej fazie decyduje ponadto o rozwoju powierzchni asymilacyjnej liści i innych organów. Jego plonotwórczą rolę w tym okresie wspomagają: potas, magnez, chlor i miedź. Jak wykazały badania naukowe, zaniechanie dostarczenia azotu w tej fazie skutkuje mniejszym plonem ziarna (tab. 1, rys. 1).

Potrzebują go ziarniaki

W okresie od kłoszenia do dojrzewania dostatek azotu wpływa na zawiązywanie ziarniaków i tworzenie ich masy. Liczba ziarniaków zależy od liczby kłosków oraz płodnych kwiatków w kłosku. Proces redukcji kwiatków najintensywniej zachodzi w okresie kłoszenia i kwitnienia. Ograniczyć go może optymalne zaopatrzenie w składniki pokarmowe i wodę. W fazie tzw. nalewania ziarna, trwającej od fazy dojrzałości mlecznej do pełnej, tworzy się rzeczywisty plon ziarna, który w 85 proc. zależy od warunków sprzyjających aktywności fotosyntetycznej liści. Zależy ona od stanu odżywienia roślin azotem, fosforem, magnezem, miedzią i potasem. W tym okresie azot pobierany z gleby bezpośrednio stanowi jedynie 20­30 proc. azotu zgromadzonego w ziarniakach, reszta to azot, pochodzący z rezerw uprzednio zgromadzonych w organach wegetatywnych, liściach i kłosach, dlatego należy dużą wagę przywiązywać do ich ochrony przed chorobami i szkodnikami. Niedostatek azotu w tym czasie skraca okres dojrzewania, zmniejsza ilość azotu w ziarnie oraz wpływa negatywnie na inne cechy wartości technologicznej ziarna i mąki.

Nawozić od początku

Wyliczając dawkę nawozu, należy uwzględnić dostępne źródła azotu, czyli: azot wiązany przez bakterie wolnożyjące, azot mineralny zgromadzony w glebie, azot uwalniany z rozkładu substancji organicznej gleby i mineralizacji obornika. Ustalając pierwszą wiosenną dawkę należy wykonać analizy na zawartość azotu mineralnego N_min w warstwie gleby do 60 cm. Oznaczenia wykonują stacje chemiczno­rolnicze. Wyliczoną dawkę należy pomniejszyć o azot mineralny gleby. Druga dawka azotu może być stosowana w szerokim przedziale czasowym od fazy drugiego kolanka do otwarcia pochwy liściowej. Termin aplikacji zależy od kondycji łanu oraz stanu odżywienia roślin azotem. Jeśli pszenicę uprawia się na cele ogólnoużytkowe to stosowanie azotu w dwu terminach jest wystarczające. Badania Budzyńskiego wykazały, że zastosowanie 120 i 160 kg N/ha pod pszenicę ozimą w dwóch dawkach (ruszenie wegetacji + strzelanie w źdźbło – drugie kolanko) i w trzech dawkach (ruszenie wegetacji+ strzelanie w źdźbło + kłoszenie) nie miało istotnego wpływu na poziom plonowania (rys. 2). Stwierdzono natomiast wyższe plonowanie przy zastosowaniu wyższej dawki azotu.

Trzecia dawka na jakość

Termin zastosowania trzeciej dawki zależy przede wszystkim od pogody, która w tym okresie bardzo wyraźnie wpływa na wykorzystanie azotu do budowania białka. W latach suchych, gdy pogoda sprzyja procesowi gromadzenia białek zapasowych oraz wpływa korzystnie na ilość glutenu i jego jakość, ilość azotu dostarczona roślinom może być mniejsza. W latach mokrych, nawożenie azotem „na kłos” bardzo wyraźnie wpływa na wartość technologiczną pszenicy. W sytuacji jego niedostatku wzrasta zawartość skrobi w ziarnie, co prowadzi do spadku procentowej zawartości białka, ilości glutenu i zmniejszenia wartości wskaźnika sedymentacyjnego. Zatem w latach mokrych zapotrzebowanie pszenicy konsumpcyjnej na azot w tej fazie jest znaczne i nie może być pominięte. Stosowanie azotu w trzeciej dawce ma największe znaczenie w warunkach zimnej i deszczowej pogody oraz braku słońca w okresie nalewania ziarna. W warunkach suszy wskazane jest wcześniejsze zastosowanie azotu, nawet już w fazie ukazania się liścia flagowego. Przyspieszając stosowanie trzeciej dawki azotu, zyskuje się czas, w którym opady mogą się pojawić i pszenica będzie mogła pobrać azot z gleby, bo stanie się on dostępny dla roślin. Wpływ korzystnego stosowania azotu w okresie kłoszenia i późniejszym na wartość technologiczną ziarna potwierdzono w licznych badaniach prowadzonych w różnych warunkach środowiska. Wykazały one, że azot zastosowany trzykrotnie w okresie wegetacji (ruszenie wegetacji, faza strzelania w źdźbło i faza kłoszenia) w porównaniu z taką samą dawką zastosowaną dwukrotnie (ruszenie wegetacji, faza strzelania w źdźbło) powoduje wzrost ilości białka, glutenu i wskaźnika sedymentacyjnego (rys. 3, 4, 5).

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 05/2021 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”

prof. dr hab. Grażyna Podolska

Zakład Uprawy Roślin Zbożowych

IUNG – PIB w Puławach

Fot. MAPA