Pszenica na giełdzie

– Zaletą jest pewność, że dostaniemy pieniądze za sprzedane ziarno. Wadą są koszty transakcji, których nie znamy. Ponadto nie wiadomo, ile magazynów uzyska autoryzację i gdzie będą zlokalizowane – mówili rolnicy, którzy uczestniczyli w szkoleniach dotyczących Platformy Żywnościowej Sellfood, zorganizowanych w lutym przez ODR-y i KOWR. 

Ponad rok temu, 29 stycznia 2019, minister rolnictwa Jan K. Ardanowski zapowiadał na konferencji: – To będzie giełda do handlu produktami rolnymi, jak na przykład w Chicago, jak MATIF w Paryżu. Już w te żniwa ruszy przynajmniej pilotaż i rolnicy będą mogli łatwiej sprzedawać płody. 

Minister poinformował, że Platformę Żywnościową zbudują Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, Giełda Papierów Wartościowych SA, Towarowa Giełda Energii SA i Izba Rozliczeniowa Giełd Towarowych SA, które właśnie 29 stycznia 2019 r. podpisały umowę na realizację trzech zadań w ramach projektu Platforma Żywnościowa.

– To będą nie tylko transakcje bieżące, spotowe, ale też opcyjne, przyszłościowe, ustalanie ceny na następne zbiory. To są nowoczesne metody, które na świecie się sprawdziły. Wreszcie robimy to w Polsce – mówił wtedy Ardanowski. 

Od marca do sierpnia

„Wreszcie” trwało nie zapowiadane sześć, a ponad 13 miesięcy. Na początku tego roku na stronie internetowej KOWR pokazał się komunikat mówiący o tym, że pilotażowe uruchomienie Platformy Żywnościowej nastąpi 1 marca br. „Po tym terminie mogą być zawierane pierwsze transakcje na pszenicę w systemie giełdowym” – można było przeczytać w komunikacie.

Ale podczas szkoleń dla rolników, które zorganizowały w lutym KOWR i ośrodki doradztwa rolniczego w województwach: wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubelskim, łódzkim i mazowieckim, przedstawiciele KOWR utrzymywali, że pilotaż rozpocznie się nie 1, ale 20 marca i potrwa do 20 sierpnia br. Po czym zmieniła się też informacja na stronach KOWR – napisano, że pilotaż potrwa od marca do sierpnia 2020 r. Natomiast na stronie TGE czytamy, że pilotaż potrwa do 31 sierpnia.

– Celem Platformy Żywnościowej będzie zwiększenie konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego – mówiła Justyna Kryger z ODR w Minikowie, 6 lutego, podczas szkolenia w Sadkach (woj. kujawsko-pomorskie).

Platforma Żywnościowa będzie funkcjonować na Towarowej Giełdzie Energii jako wyodrębniony Rynek Towarów Rolno-Spożywczych (RTRS) stanowiący segment Rynku Towarów Giełdowych TGE i przeznaczona będzie do prowadzenia obrotu wybranymi produktami rolno-spożywczymi. Towary te muszą spełniać wysokie, jednakowe, powtarzalne wymagania jakościowe określone przez giełdę i będą zdeponowane w magazynach autoryzowanych (MA) mających odpowiednią pojemność i posiadających autoryzację giełdy.

Na początek sprzedaż obejmie wyłącznie pszenicę konsumpcyjną, a w dalszej kolejności planowane jest włączenie do obrotu giełdowego nasion rzepaku, kukurydzy, odtłuszczonego mleka w proszku, cukru, koncentratu soku jabłkowego oraz półtusz wieprzowych. Nie są to towary łatwo psujące się i w związku z tym mogą być przechowywane przez dłuższy czas. Ponadto mają na tyle duże wolumeny w kraju, że jest uzasadnione i możliwe wprowadzenie ich do handlu na giełdzie. 

Obrót w dwóch systemach

Pilotaż prowadzony będzie w formule SPOT, czyli formule rynku kasowego, która obejmuje działania od zawarcia transakcji do rozliczenia poprzez odbiór towaru i przelew płatności, przy czym odbywają się one niemalże natychmiast i są gwarantowane przez giełdę.

W ramach pilotażu planowane jest uruchomienie obrotu pszenicą w dwóch systemach:

1. w systemie kursu jednolitego w formie regularnych sesji giełdowych, które odbywać się będą raz w tygodniu, w środy, w godzinach wyznaczonych przez giełdę i dotyczyć mają pszenicy klasy B i C, w partiach o wielkości co najmniej 25 t i wielokrotności;

2. w systemie aukcji, które będą organizowane na żądanie oferenta dużej partii towaru – minimum 250 t pszenicy tej samej klasy A, B lub C. 

System kursu jednolitego

System kursu jednolitego polega na prowadzeniu przez giełdę regularnych,  wystandaryzowanych kontraktów umożliwiających kupno/sprzedaż towarów złożonych przez dostawców w magazynie autoryzowanym, świadczącym usługi przechowywania. W obrocie mogą uczestniczyć wszyscy dopuszczeni do działania na RTRS: bezpośrednio (członkowie giełdy, tj. domy maklerskie) lub pośrednio (dostawcy korzystający z pośrednictwa członka giełdy, z którym podpisali umowę).

Dostęp pośredni jest rekomendowaną opcją działania na RTRS dla wszystkich dostawców towarów. Polega na składaniu zleceń, zawieraniu i rozliczaniu transakcji za pośrednictwem członka giełdy dopuszczonego do RTRS (domu maklerskiego). W celu jego uzyskania niezbędne będzie zawarcie odpowiedniej umowy o prowadzenie rachunku towarów giełdowych i powiązanego z nim rachunku pieniężnego z wybranym członkiem giełdy (giełda opublikuje listę członków dopuszczonych do działania na RTRS na swojej stronie internetowej). Po zawarciu umowy obsługujący uczestnika obrotu członek giełdy udostępni mu narzędzia umożliwiające składanie zleceń i dostęp do informacji rynkowej oraz bezpośrednio z nim rozliczy transakcje. Zakres wymaganych formalności w celu uzyskania takiego dostępu jest znacznie mniejszy niż w przypadku członkostwa na giełdzie. Jest to również rozwiązanie tańsze dla większości zainteresowanych zawieraniem na giełdzie transakcji na własny rachunek. Jednostkowe koszty transakcyjne w takim przypadku są wprawdzie wyższe, ze względu na prowizje maklerskie dodawane do opłat giełdy i izby, jednak nie ma konieczności ponoszenia kosztów stałych związanych z członkostwem na giełdzie.

Specyfiką notowań w systemie kursu jednolitego jest to, że w ramach jednej sesji notowań transakcje dotyczące danego instrumentu (czyli partii pszenicy o wielkości co najmniej 25 t) zawierane są po takim samym kursie. Jest to kurs jednolity wyznaczony przez giełdę na koniec sesji według określonego algorytmu, na podstawie złożonych zleceń kupna i sprzedaży dotyczących danego instrumentu. W celu wyznaczenia kursu jednolitego zestawia się wszystkie aktywne zlecenia kupna i sprzedaży. Poziom ceny, przy którym następuje przecięcie się tak zwanych krzywych popytu i podaży wyznacza kurs jednolity. Nie będą realizowane zlecenia poniżej kursu jednolitego. 

System aukcyjny

Natomiast system aukcyjny polega na organizowaniu i prowadzeniu przez giełdę doraźnych akcji sprzedaży określonej partii towaru (pszenicy klasy A, B, C), należącej do podmiotu dysponującego własnym MA, zaewidencjonowanym w systemie e-RTRS. Aukcje prowadzone będą w dni powszednie inne niż w systemie kursu jednolitego. Mają one charakter niejawny, tzn. ani minimalna cena sprzedaży określona przez oferenta, ani ceny i ilości w zleceniach kupujących nie są ujawniane w trakcie trwania aukcji.
W aukcji jako kupujący mogą brać udział wszyscy zainteresowani dopuszczeni do działania na RTRS, którzy wpłacili odpowiednie zabezpieczenie finansowe. Aukcje są rozstrzygane przez realizację zleceń w kolejności od najwyższej oferowanej ceny do najniższej, pod warunkiem, że jest ona co najmniej równa cenie minimalnej oferenta.

Oferowana ilość towaru musi być wielokrotnością 25 ton, nie może być jednak mniejsza niż 250 ton towaru tej samej klasy. Oferent powinien przesłać giełdzie nie później niż siedem dni roboczych przed proponowaną aukcją wniosek o jej przeprowadzenie wraz z rodzajem i klasą oferowanego towaru oraz ceną minimalną sprzedaży. Dodatkowo musi wpłacić wadium  wyznaczone przez izbę, w wysokości wynikającej z ilości wystawionego towaru oraz jego ceny. Wadium zostanie zwrócone sprzedającemu po pozytywnie przeprowadzonej aukcji. Obciążenie rachunków kupujących dokonywane jest w pierwszym dniu roboczym po aukcji, zaś przekazanie środków na rachunek sprzedającego następuje w 21. dniu kalendarzowym po dniu aukcji, pod warunkiem, że przed upływem 18. dnia od aukcji giełda nie otrzyma od kupującego odpowiednio udokumentowanego zawiadomienia o niewywiązaniu się sprzedającego z obowiązku udostępnienia towaru zgodnie z warunkami transakcji. 

Magazyny autoryzowane

Przedmiotem obrotu na Platformie Żywnościowej może być wyłącznie towar zdeponowany w magazynie autoryzowanym i zaewidencjonowany przez ten magazyn w przeznaczonym do tego celu systemie informatycznym e-RTRS. Magazyn musi być dopuszczony przez giełdę i podlegający kontroli. Magazyny autoryzowane mają być zlokalizowane w całym kraju, spełniać specjalistyczne wymogi organizacyjno-techniczne i odpowiadać za fizyczny, ilościowo-jakościowy rozrachunek w towarze transakcji giełdowych zawartych między kupującymi a sprzedającymi.

Magazyn zobowiązany jest do przyjmowania wyłącznie towaru spełniającego wymagania jakościowe określone przez giełdę, po uprzednim przeprowadzeniu badań jakościowych i dokonaniu klasyfikacji towaru (dla pszenicy będzie to klasa A, B lub C). W ramach danej klasy jakościowej mogą być oferowane partie towaru od wielu różnych oferentów, które podlegają mieszaniu, co oznacza, że nie ma możliwości późniejszego wyodrębnienia konkretnej partii towaru. Od momentu przyjęcia towaru MA ponosi pełną odpowiedzialność za jego ilość i jakość.

– Chcemy znać listę magazynów autoryzowanych – domagali się rolnicy podczas szkolenia w Sadkach.

– Nie wiemy, które magazyny znajdą się w systemie – przyznała 6 lutego Radzisława Cabała-Bratyszewska z Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego.

– Obecnie trwa okres składania wniosków do uczestnictwa w systemie magazynów autoryzowanych. Lista magazynów autoryzowanych będzie dostępna na stronie internetowej Towarowej Giełdy Energii SA – www.tge.pl, w zakładce Rynek rolny – odpowiedział nam 18 lutego Wojciech Adamczyk, rzecznik prasowy KOWR. 

Zaproszenie do systemu

KOWR i TGE zaprosiły przedsiębiorców do składania wniosków o uczestnictwo w systemie magazynów autoryzowanych (SMA) dopiero pod koniec stycznia. Pod koniec lutego, kiedy zamykaliśmy ten numer „Przedsiębiorcy Rolnego” lista nie została jeszcze ogłoszona. Wiadomo było tylko, że do końca sierpnia 2020 r. dołączenie do SMA będzie bezpłatne i że giełda oferuje do wyboru dwie opcje, jako:

– uczestnik SMA świadczący odpłatnie usługi przechowywania zbóż należących do innych podmiotów działających na RTRS, przy czym uczestnik taki zachowuje również prawo do oferowania na giełdzie własnego towaru – wtedy magazyn musi mieć pojemność co najmniej 5 tys. t;
– uczestnik SMA nieświadczący usługi odpłatnego przechowywania zbóż, mający możliwość oferowania do sprzedaży na giełdzie zboża wyłącznie we własnym imieniu poprzez aukcje – wtedy magazyn musi mieć pojemność co najmniej 500 t.

Cały tekst można przeczytać w marcowym numerze miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”

Małgorzata Felińska

Fot. Tytus Żmijewski