Upały uciążliwe dla zwierząt

Stres cieplny jest to reakcja organizmu występująca, gdy zwierzęta generują i absorbują więcej ciepła niż ilość, którą mogą łatwo oddać w procesie oddychania oraz pocenia się. Zarówno u krów, jak i u macior wpływa na gorsze pobranie paszy, które prowadzi do wielu negatywnych skutków oraz mocno uderza w rozród.

W przypadku bydła mlecznego stres cieplny dotyka wszystkich grup produkcyjnych, a zwłaszcza najbardziej wydajnych krów, które charakteryzują się wyższą wydajnością metaboliczną. W laktacji wytwarzają one dwa razy więcej ciepła niż w zasuszeniu. Jego największa ilość wynika z fermentacji żwaczowej oraz produkcji mleka. Takie sztuki piją więcej wody, jedzą mniej paszy i produkują oraz wchłaniają mniej lotnych kwasów tłuszczowych. Niższe jest również pH żwacza, co może wpłynąć na występowanie podostrej kwasicy określanej jako SARA.

Do głównych efektów przegrzania należą obniżona jakość mleka i większe brakowanie. Pośrednio może ono przyczynić się do problemów z racicami. Gdy wartość parametru THI (temperature humidity index) przekracza 80, na fermach odnotowujemy wzrost śmiertelności krów. Ponadto zmniejszony przepływ krwi przez jelita, wyższa temperatura ciała i mniejsze wchłanianie składników odżywczych powodują zmniejszone zaopatrzenie jelita w tlen i te składniki, a także stres oksydacyjny i osmotyczny. To wszystko prowadzi do problemu nieszczelnego jelita, który dodatkowo wzmaga zagrożenie ze strony mikotoksyn oraz endotoksyn.

Krowy jedzą mniej

Przegrzane krowy jedzą mniej paszy, co prowadzi do problemów zdrowotnych wynikających z niedoborów składników odżywczych, chorób i niższej wydajności mlecznej. W czasie letnich upałów należy szczególnie zadbać o stabilizację mikroflory żwacza i utrzymywanie jego wyższego pH. Całkowita odbudowa bądź przywrócenie różnych populacji drobnoustrojów w tym przedżołądku po nagłej zmianie na stres najdłużej, bo ponad 4 tygodnie, trwa w przypadku tych do produkcji octanu niezbędnego do syntezy tłuszczu mlecznego.

Ze względu na wyzwania żywieniowe związane ze stresem cieplnym, krowy potrzebują dodatkowego białka w diecie, aby utrzymać funkcję mikrobiologiczną żwacza i dobrą podaż aminokwasów do produkcji białka mleka o dobrych parametrach. Występuje u nich także większe zapotrzebowanie na glukozę. W związku z tym należy im zapewnić taką formę skrobi, która będzie powoli fermentować i zagwarantuje jej stały dostęp. W okresie występowania letnich upałów kluczowe jest również zadbanie o odpowiednią suplementację, ponieważ zapotrzebowanie wysokowydajnych krów na składniki mineralne wzrasta nawet o 15 proc. Obniżone pobranie paszy utrudnia uzupełnienie poziomu makroelementów, w tym potasu, sodu, fosforu czy wapnia.

Dobroczynny tłuszcz

W wysokich temperaturach krowy o wyższej produkcji mogą dobrze reagować na stosowanie dodatkowych tłuszczów. Olej roślinny i handlowe suplementy tłuszczu by-pass (rozkładane w jelicie), mogą być bardzo dobrym rozwianiem pod warunkiem jednak, że są prawidłowo stosowane. Suplementacja dietetyczna z dodatkowym tłuszczem to dobry sposób na zwiększenie koncentracji energii dawki i utrzymanie jej dziennego spożycia. Ponadto jest on trawiony i wykorzystywany przez krowę bardziej efektywnie niż skrobia i włókno, przez co wytwarza mniej ciepła metabolicznego.

Uderza w rozród

Stres cieplny ma swoje negatywne skutki także, a właściwie przede wszystkim, w rozrodzie. Wpływa na zwiększony odsetek zamieralności zarodków. Zjawisko to wynika z mniejszego  poziomu wydzielania progesteronu, który odpowiada za prawidłowy rozwój zarodka i utrzymanie ciąży. Ponadto zagraża im zwiększone wydzielanie prostaglandyny PGF2α przez endometrium. U krów utrzymywanych w pomieszczeniach, w których temperatura przekracza 22 st. C, można zanotować zmiany w zakresie mechanizmów regulacji osi podwzgórze-przysadka-jajnik.

W konsekwencji występuje spadek poziomu progesteronu i estradiolu we krwi, czyli hormonów warunkujących m.in. dojrzewanie pęcherzyków na jajnikach, a także wykazywanie objawów rujowych. Natomiast u zwierząt po wycieleniu będących w grupie fresh przegrzanie może wpływać na zatrzymanie łożyska, ketozę i wydłużoną liczbę dni do skutecznego zapłodnienia.

Stres cieplny a cielęta

Wysokie temperatury mocno wpływają na prawidłowy rozwój cieląt. W trakcie jego trwania dochodzi u nich do przyspieszenia tętna i oddychania, co wpływa na utratę elektrolitów. W przypadku wystąpienia silnego stresu cieplnego z pomocą mogą przyjść suplementy, które pomogą w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej organizmu. Latem szczególnego znaczenia nabiera dostęp tych zwierząt do czystej i chłodnej wody. Zapotrzebowanie na nią zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury.

Podczas upału u cieląt, podobnie jak u innych zwierząt, występuje mniejszy apetyt. Stąd w przypadku żywienia ich z wiaderek ze smoczkiem najlepiej jest robić to w tych okresach dnia, w których temperatura powietrza nie jest dla nich bardzo uciążliwa, tj. wczesnym rankiem lub wieczorem. Należy także zadbać o odpowiednią jakość mleka i pójła, co jest szczególnie istotne w przypadku automatycznych stacji odpoju tych zwierząt. Pokarm musi być świeży i czysty. Aby zapewnić oseskom wystarczającą podaż składników pokarmowych, można także zwiększyć koncentrację pójła lub wprowadzić dodatkowe karmienie.

Dla nich to koszmar

Świnie są bardzo podatne na stres cieplny ze względu na ich fizjologię. W przeciwieństwie do wielu innych zwierząt mają ograniczoną zdolność pocenia się i grubą warstwę tłuszczu podskórnego, co utrudnia im skuteczne odprowadzanie ciepła. Jednym z jego pierwszych widocznych objawów jest gorsze pobranie paszy. Obniżenie spożycia składników odżywczych podczas presji termicznej jest sposobem, w jaki zwierzę może zmniejszyć własną produkcję ciepła metabolicznego z procesu trawienia. Głównymi czynnikami kształtującymi wrażliwość świń na stres termiczny jest ich masa ciała oraz genetyka. Współczesne zwierzęta wytwarzają bowiem znacznie więcej ciepła. Dotyczy to zwłaszcza macior, których strefa komfortu mieści się w granicach od 18 do 20 st. C. Oznacza to, że mogą one odczuwać stres cieplny już wczesną wiosną. Dodatkowo selekcja prowadzona w celu poprawy wskaźnika częstotliwości oproszeń spowodowała ich zwiększoną podatność na to schorzenie, która objawia się zmniejszoną wielkością miotu i liczbą urodzonych świń. Ma on znaczący wpływ na zdolności reprodukcyjne świń, szczególnie wpływając na ruję.

Przegrzanie może zaburzyć równowagę hormonalną, kluczową dla procesów rozrodczych. Zmniejsza ono wydzielanie hormonu luteinizującego (LH) i estradiolu, które są niezbędne do jej prawidłowego wyrażania. W przypadku loch ciężarnych, w zależności od okresu ciąży, skutki przegrzania są różne. We wczesnym okresie zwiększa ono śmiertelność zarodków, co wpływa na wskaźnik oproszeń i wielkość miotu przy urodzeniu. Natomiast w późniejszym wpływa na większą liczbę martwo urodzonych prosiąt.

Kluczowe parowanie i woda

W przypadku stresu cieplnego parowanie staje się najważniejszym mechanizmem odprowadzania ciepła przez świnię, w związku z czym woda odgrywa tutaj kluczową rolę. Gdy temperatura otoczenia wzrasta z 20 st. C do 29 st. C,  jej pobór przez lochę rośnie dwukrotnie z 4 do 8 l na kilogram pobranej paszy. Ponadto podczas oddychania następuje wymiana wody poprzez parowanie z ciała do otoczenia. Jej temperatura odgrywa również istotną rolę w skuteczności mechanizmu wymiany ciepła. Dostarczanie jej o temperaturze 15 st. C zamiast 22 st. C poprawia wydajność loch karmiących i efektywność odchowu ich prosiąt podczas stresu cieplnego.

tekst i fot. Mirosław Lewandowski

Artykuł ukazał się w wydaniu 07/2024 miesięcznika „Przedsiębiorca Rolny”